Liangkhaia(1884-1979) hi Mizo ziakmi, berampu, hla phuahthiam, Mizo lehkha thiam hmasa berte zinga mi leh Mizo ṭțawnga Pathian Lehkhabu Thianghlim lehlin kawnga sulsutu, mi ṭțangkai ber pakhat a ni.
Hun hmasa
Liangkhaia hi Saihum khuaah kum 1884-ah a lo piang a, a laiah hming chu Hrangchina a ni. Mahni tawka hmasawn tum leh tumruh tak anih avangin zirtirtu mumal pawh nei lovin lehkha a zir ve a. Kum1908-a Lawr ekzam chu a bei ve tawp a, a vanneiha siamin pakhatna a ni a. Zosapte’n an hmelhriat a, Tirhkoh hna zir tura an sawm avangin kum 1910 atangin Aizawl-ah Tirhkoh hna a zir ta a. Kum 1913-ah Cherra lamah a zir zawm zel a, kum 1916 aṭțanginTirhkoh hna a thawk ṭțan a, kum 1921-ah Berampu atan nemngheh ani ta a ni.Liangkhaia hian Pathian rawngbawla a hun pum a hman chhungin Mizo hnam tan thil ṭțha a hnutchhiah hnem hle a. Mizoram dung leh vang fanga mi chi tin chi tang bepawp leh kawm reng a nih avangin a thil ziakte hi a rinawm tawk a, mi thil chhinchhiah thei mi bik a lo ni hlauh bawk nen. A hriatrengna a fimin a ziakin a chhinchhiah ṭțha thlap zel bawk a, he blogah hi chuan a tha lo thawh dan a ṭțhen azar chauh kan tarlang dawn a ni.
Hla
Mizo hla leh a nun inthlun zawm dan hi tarlang hmasa ber ila. Kum 1908 khan Puma Zai a paw chhuak a. An lal Lalzika chuan a lo duh hle a. Sialin a ai ta hial a. Zoram dung leh vangah a lo darh ta a ni. Hnam hla an ti mai a, a thang zel a. Thlanglam Zai an ti zui ta hial a ni. A paw chhuaktu hi hla lama tui leh hla pawh phuah chho zui ta zel a nih avangin Puma zai bikah pawh hian hla pahnih khat chu a thawh ve ngeiin a rinawm. Mahse, a hla phuah ṭțhenkhat hi amah ngei pawhin a phuah angin a chhâl duh lem lo.
Lehlin leh phuah
Kum 1913 aṭangin Kristian hla lehlin leh phuah a ṭțan a.Hla hi 20 chuang a phuah a, 20 chuang fê letling bawk.Kristian Hla Bu ah hian a hla phuah leh lehlinte hi 31 a chuang ṭțhin a. Mizo zingah chuan hla nghah ber a ni. Tuna Kristian Hla Bu tharah hian a hla 30 a la chuang ta zel a. Mizo Kristian hla siamtute zingah chuan hmahruaitu pawimawh tak a ni. Hla hi a nei reng emaw tih theih mai turin a lehkha ziak dang dangah pawh hla chang a telh chamchi a, a ṭțhian ṭțhate an thihin hlain a sun ṭțhin bawk. Mizo hnam chanchin leh nunphung ziaka dahin a lo vawng ṭțha khiau hi a hlu hle a. Mizo Sakhua a ṭțobul aṭțanga chhuiin, a kawngkal kimchang takin a ziak a, tun thlengin zirlaite leh hnam tan ro a tling. Mizo mi leh thil hmingthangte leh Mizo Sakhua leh Mizo Awmdan Hlui te hi Mizo hnam nunphung a tarlanna lehkhabu a ni a. Mizorama Harhna Thu pawh hian Pathian thua harhna lam hawi mah se, hnam ziarang leh rilru puthmang chu a pho chhuak ṭha hle a ni.
Lehkhaziak
Liangkhaia hian kum 1911 vel aṭțangin lehkha a ziak ṭțan a.Kristian Tlangau, kum 1911,Pawltlâk thla chhuaka a thuziak kha vantlang hriata a lehkha ziak theh darh hmasak ber niin a lang.Mizo leh Vai Chanchinbu leh Kristian Tlangau-ah ringawt pawh a thuziak hi a chuang hnem hle. Lehkhabu a ziak zinga mi hriat hlawh ber mai chu Mizo Chanchin Part I & II hi a ni awm e. Kum 1926-a a ziak, kum 1938-a a bua chhut chhuah, Mizo hnam chanchin chiang tawk taka ziahna lehkhabu ṭțha tak a ni. Mizo hunhlui-chanchin a ziak rual hian Mizo hla hlui tam tak a khawn khawm a. Chu’ng hla hluite chu eng’emaw zat a lehkhabua thil bul chhut nan a hmang ṭțhin a ni.
Hla hlui khawn
Liangkhaia hian a hranpa ngatin Mizo hla hlui a thiante nena an fawmkhawmZoram Kan Lo Luh Hma Pawi Rama Kan La Awm Lai Leh ZoramLuh Tirh Vela Chhuak Ṭțante tiin lehkhabu thelep, phek 38-a chhah chu kum 1925 vel khan chhuah a ni a. He buthelepah hian Chai hla chi hrang hrang, Hlado, Zaileh hla hrang hrang a chuang a. Hla mal, hla chang 226 lai a chuang a ni. Kohhran thikthu chhiat lai a ni a, Pastor tan chuti ang hla han chhut chu a remchan loh avangin a hming erawh chu ziah lan a ni lo va. Mizo Chanchin bua hla chuang leh he hla bua mi hi a inan deuh vek avang leh hetiang hlate a lakkhawm thu sawi thei an awm a vangin Liangkhaia sulhnu chu a nih ngei a rinawm.
Pipute thu hlaril vawn ṭțhat Mizo pi pute’n ṭțawngkaa an inhlan chhawn thu leh hla chi hrang hrang ziaka lo vawng tha hmasatu niin Mizo thuhlaril tihhausak leh thil hlui vawn ṭțhat kawngah pawh hmahruaitua nih avangin thil a zir nasa hle a. Mizo pa thil chhut dan Arsi Chanchin a ziak atang hian a langchiang hle a ni. Chubakah mite khawhawi tizau thei tur lehkhabu chi hrang hrang aletling a, amahin a ziak bawk a. A lehkhabu ziak leh lehlin hi 30 vel a tling a, thuziak kawngah chuan hma a lo la zau hle a ni.Baibul lehlin Kum 1947 khan Kohhranho Inkhawmpui chuan lehkhabu ziak leh lehlin hna thawk turin a ruat a. Baibul lehlin hna a thawk nghal a. Kum hnih chhungin Baibula mi- Joba, Thuhriltu, Hla Thlankhawm, Jeremia Ṭah Hla, Daniala, Ezekiela, Zakaria, Zephania, Hagaia, Habakuka, Malakia, a vaiin bu 12 a letling chhuak hman a ni. Heng a Baibul lehlin atang pawh hian thu leh hla thiam leh tui kawp anih zia a lang chiang viau mai a. Mizo tawng a thiam tha tawk ani tih chu thil engkim Mizo tawnga a dahtheih dan hian a lanchiantirhle a ni.Thuziak, Hla phuah, Lehkhabu lehlin, lehkhabu ziak, Hrilhfiahna buatsaih, Rimawi leh a kaihhnawih lama a inhmanna bakah, Sap ṭțawngin thu a ziak nuala. Chubakah, fim taka thlirna thuziak a nei nual bawk. Hla thu tih te, Mizo hla tih leh Thuhlaril bik khawih thil a ziak aṭațang hian midangte kutchhuak pawh a lo zir nasat dan a lang bawk. Hetianga thil chi hrang hrang- Pathian thu, Hnam hunhlui-chanchin, Hnamzia, Arsi chanchin, zirthiamna thil, rimawi, Berampu leh thuhriltu, Ziakmi leh thuhlaril lama a kutchhuakte hi hlutsakin Mizo Academy of Letters chuan kum 1979 khan Academy Award a lo hlan a. He chawimawina hlu tak hi Mizo zinga dawng hmasa ber a ni.Kum 1979 khan a boral ta a ni.
Liangkhaia Chanchin hi ka chhiar a, ka zawng a, kristian Hla bua Hla chungchangah ziah ve hlek ka duh avangin ka hlawkpui hle. He LINK https://incubator.wikimedia.org/wiki/Wp/lus/Liangkhaia a mi hi i dah nge, an copy tih erawh hriat ka va mamawh em! 9612027942
ReplyDelete