SIBUTA LAL A NIH DAN : Sibuta hi lal
nunrawng tak leh rawva tak nimahse,
a chanchin hian Mizo History a ti
hausa in, a ti tingaihnawm a. Mizo lal
ropuite zingah chhiar tel alo nita a ni.
Mizo lalte pakhat Darlalpuii pa chuan
fapa a neih loh avangin Sibuta chu
fapa a tan a la (Adopted) ni a sawi a
ni. Darlalpuii hian unau dang pawh
hetihlai hian a neilo ni a sawi a ni.
Sawidan dang leh ah chuan
Darlalpuii pa lal sawn niin an ring a.
Thenkhatin a hmeifa anti a,
thenkhatin Darlalpuii pa Vanlungura
sal man niin ansawi.A dikber hriat
theih a nih tawhloh avangin, kan
hriattheih chin chu, Sibuta hi
Darlalpuii pa in chhungpui fa ni lovin,
fa atana a siam a ni. Tih hi a ni.
Sibuta chu Darlalpuii te inah chuan a
khawsa ve a. Chhungpui fa nilo
mahse, Darlalpuii pa chuan fapa a
neih miauloh avangin lal tur a ni.
Darlalpuii hian lal tur a ni tih hre
rengin tha taka enkawl a duh a.
Mahse Sibuta hi Naupang luhlul tak a
nih avangin, a nunchang siamthat
duh ni pah fawmin,chhungpui fa a
nichiahlo bawk nen, nasa takin chi
hrang hrangin a hrem thin a. A
changin Thir khaiin a vit a, a changin
a Puan tahna bulah a thuttir a, a
themtlengin a ngalah a khawnsak
thin a. A changin inhnuaiah dawkilh
tla a chhar tir laiin tuiin a leih thin
bawk. Sibuta kum 8 a tlin
chuan,rinloh tak maiin Darlalpuii nu
chuan fapa a hring ta hlauh mai a.
Chhungpui fa dik tak Tlangchang tur
alo piang ta a ni. Mahse Sibuta tan
chuan amah luahlantu lo piang chu a
lawm awm lemlo hle ang. Darlalpuii
chuan chutia nuta a neih takah chuan
Sibuta chu a ti duhdah zual ta sauh
a, nasa takin a nghaisa thin a. Sibuta
chuan hreawm a tithei em em a. Tih
ngaihna hre lovin a tuar tlawk tlawk
mai a ni.
Nikhat chu Darlalpuii chuan a ti
duhdah leh a, naupang te a ni na
a,fuihtu a nei ngei a nih an ring.
"Darlalpui, heti em em chuan min
nghaisa tawh teh suh,a hreawm em
mai,Zangkhua ala bungbu thei a nia,"
a ti a. Darlalpuii chuan Mipa unau
mipa a neih tak avang chuan,Sibuta
chu lal a nih theih a ring hauhlo a ni
ang."Sibut,lal i nih ngai chuan Sial
angin mi chhun dawn nia". A tikher
a. Chu chu Sibuta chuan a hre ta ran
mai a ni. Sibuta tlangval hnu chuan
Darlalpuii chuan phuba a lak leh mai
hlauvin a tiduhdah ngam ta bik
lova,Darlalpuii hlauh ang ngei chuan
phuba lak duhna rilru chu a pu ta ran
mai a ni. Lal nih pawh a duh
a,hetianga rilru sual tak a put
nachhan hi a nu in emaw tu in emaw
fuihtu a neihruk hi an ring a ni.
Sibuta hi lal dan ngaihtuah reng
renga rilru pu a nih avangin,lalpa (A
pa) chu thahruk dan a ngaihtuah ta
a. Pitar pakhatin Zu bilhna bel
mawngah Hnamtur hnah phah tur a a
hrilh angin a pa nen an Zu bilhah
chuan Hnamtur hnah chu a phah ru
ta a. Chu Zu chu a lo thawh veleh a
pa leh Sibuta chuan an in dun ta a,
Zu chu in nive awm takin Sibuta
chuan a inder vel a, apa erawh chuan
a in tak tak a. Tichuan Pitarte hrilh
ang ngei chuan Zu an in atanga rei
vak lovah chuan a pa chu a thi ta a.
A tum ang ngeiin a pa aiawh chuan a
lal ta a ni. Mahse,chhungpui fa dik
tak mipa fa lal tur a la awm avang
chuan a ngaih a tha thei lova. Thah a
duh ta a. Chu a nau mipa chu Kum 9
alo nih chuan,Sibuta chuan
ramhnuaiah a hruai a, a vaw hlum
tamai a. Sibuta chuan Thinglera Sava
bu lak a tumna lamah a tla palh a, a
thi ta niin a sawi a. Tuman an
awihsak lova, a u Darlalpuii phei
chuan hreru-in a hma a alo
tihduhdah tawh bakah lal a nih tawh
avangin engmah a sawichhuak ngam
tawh bawk silova,a rukin a tuar ta
tlawk tlawk mai a ni. Tichuan Sibuta
chu chuhbuaitu tur awm tawh lovin
lalah chuan a thu nghet ta a ni.
A FARNU DARLALPUII SIAL ANGIN A
CHHUN : Sibuta hian lal a nih tirhin
nupui a nei nghal a. Nupui a neih
rual chuan Darlalpuii leh a nu(Lalnu)
chu a hnawtchhuak nghal a, ama nu
dik tak chu a hruailut ta a ni.
Darlalpuii leh a nu chu khaw
daifemah a awmtir a. Sibuta chu alo
hausa ta hle a, Sialte pawh a chhun
thei tahial a. Hetianga a Se chhun a
piang hian an khaw thenawm lal
Tlangval Lalngura chu a sawmve thin
a,Lalngura chuan Darlalpuii chu
hmeltha a tihle mai a, neih hial pawh
a duh a ni. Darlalpuii a neih duh thu
chu Sibuta hnenah chuan a sawi ta a.
A ni pawh chuan,"I duh phawt chuan
ila nei dawn a nia,amaherawh chu
thang ka la kimlo deuh
a,Thangchhuah ka duh a,Khuang ka
chawi dawn a,chumi zawhah chuan in
innei dawn nia". A ti a. Lalngura chu
ngaihtha takin a hawng ta a ni.
Sibuta chuan Khuang a chawi dawn
ta. Mizote chanchina thil awm
ngailo,Khawvel chanchinah pawh
thilmak leh rapthlak tlingphak a
thleng dawn ta. Khuangchawi na tur
Sial chu Tlangval hovin ankhalh
chhuak ta a, Se sawm talh tum chuan
Sial pakua chiah an khalh chhuak ta
a. Tlangval thenkhat fing deuhte
chuan Se sawm talh tur si engatinge
Se kua chiah kan khalh chhuah le ?
Anti hlawm a. A tuk khua alo var
chuan,Se chhun tur chaih ni a ni a.
Tlangval ho chu Se chaih tur chuan
phur takin an chhuak a, Tlangval ho
tana thil tih hreawm ber chu an lal
Sibuta chuan a tihtir ta a. Se sawm
talh tur Se kua chiah a nih avangin, a
Sawmna tur atan chuan a Farnu
Darlalpuii chu hling rawh ule a ti ta
a. Mahni khaw nula hmeltha lal fanu
nibawk hling tur chuan tumah
anchhuak duh lova, amah ngeiin
Darlalpuii chu a nghawngah hlingin,
lainatna tel miah lovin Inchhung
atang chuan Sial angin a kaichhuak
ta dawt dawt mai a ni.
Tlangval ho hnenah chuan Sibuta
chuan khale chaih rawh ule,
amaherawhchu ramhnuaiah chuan
kalpui suh u. In vaw na ngam lo palh
ang. Ka hmuh lai ngeiin khawlaiah
hian chaih rawh u a ti a. An chaih lai
hmuh tumin Leihkapuiah chuan a thu
taveng mai a ni. Sibuta duh ang ngei
chuan Darlalpuii chu Se chaihin an
chaih ta a. Lal thupek a khauh em
avang chuan an khaw nula hmeltha
chu hreh tak chungin na tak takin an
vua a, an vuak natloh deuh chuan
Sibuta chuan a vin tuar tuar a, hreh
chung chungin Tlangval ho chuan na
tak takin an vaw ta a ni. Darlalpuii na
tuar mangang chu a chau ta a, a tui a
halin a dang a ro bawk nen, Sepui
thaw ang maiin a thaw huam huam a.
A fanu duhlai chuti tak mai a an
sawisa chu, lungchhe takin a nu
chuan a zui ve zel a,eng emaw ti tala
Tui tulh theih a beisei a. Tlangval ho
hnenah chuan, "Ka Darlalpuii ka en
ngamlo,a Tui a hal em mai,Tlangvalte
u ding teh u'n,Tui ka han pe lawk
ang e". A han ti thin a. An han dinpui
a, mahse a nu'n Tui a tulh dawn a
piang chuan Sibuta chuan vin
takin,"Vaw rawh u." A lo ti tuar tuar
thin a,an hlau si a Tui intir theilo lek
chuan a awmta a ni.
Chutah meuh chuan Darlalpuii thin
chuan a tuar tangang lova,thei leh
thei lovin atawng chhuak a,"Sibut,eng
i ti em em nge ni? Heti em hian ka
chungah i sual ang tih ka ring ngailo
asin. I rilru avan chhe tak em !
Ramhuai rilru ngawt alo nih hi." A ti
ve ta a. Sibuta lah chuan engahmah
a ngai duh lova,"min tih duhdah lai
khan Zangkhua a la bungbu thei ania
ka tihreng kha. Chu bakah nang
pawhin Zangkhua a bungbut chuan
Sial angin min chhun dawn nia i tih
ngat kha i theihnghilh ta em ni ? A
tizui zat a. Darlalpuii chuan chau tak
chungin,"Theihnghilh love,ka hre
reng asin.Kha kha lal tha leh ngilnei i
nih theih nana ka tih asin.Hetiang
hian i tiduh tak tak ang tih ringpha lo
mah ila,i nun chhiatzia hi chu ka hre
tho. Turin ka pa i hrai hlum a, ka nau
i vaw hlum a. Heti taka nun chhia leh
nunrawng hi chu i damrei bik hlek
lovang. Ngai reng rawh i thih hunah
ka pa leh ka nau nen Pialralah kan lo
nghak ang che. Nuam i tibik hlek
lovang". A tichhuak ve ta piap piap
mai a ni.
Tichuan Se chhun ni alo thlen chuan,
a upa te chu Darlalpuii Lu phan a tan
a Fartuah a phuntirah chuan
Darlalpuii chu a thluntir a. Se chhun
tur pangngai ang takin a lu kun deuh
hlekin anphuar bet a. Se chhun dawn
a antih ang chiah chiahin engkim anti
vek a, Sibuta pawh chu Thangchhuah
tur pa antih ang tur dik takin a
inthuam bawk a. Darlalpuii chhun tur
chuan a Muzuk fei nen chuan a
lamchhuak ta a. A Fei chu a vilik zoh
zoh a, miin Sial an chhun chuan thi
ser serin an chhun thin a. Midangin
an talh leh thin a ni. A ni erawh
chuan dangdai takin, a tum ang ngei
chuan a fei tlum hmawk chuan
Darlalpuii nak thawlah chuan a chhun
tlum ta hmawk mai a. Darlalpuii chu
a tlu a, a thi tur chuan,hmeichhia
zawng zawngin antih thin angin, a
Pawnfen kau tur chu a dawmzui tawk
tawk a. Pawnfen dawm chung chuan
a thi ta a ni.
Darlalpuii Lu chu an tan a, ama Lu
phan a tana ansiam Fartuah Thing
Seluphanah chuan Se lu tar ang
chiahin an tar ta a ni. Ni hnih nithum
hnu-ah chuan a lung ta a. A lung chu
Leiah chuan a tlarum thin a, chu chu
Darlalpuii nu in a hmuh chuan a rilru
ana em em mai a, zing takah thovin a
lung chu a chhar khawm a, ka fanu
ka enchimloh Lu khertu tiin a rawt
keh vek thin a ni. A nu chu tuk zan
maiin a tap thin a. A khawngaihthlak
em em mai a, a khawngaihthlak awm
leh zualna chu, mi tam takin
khawngaih em em mahse, an lal sual
tak Sibuta a vang chuan tuman an
khawngaihna an lantir ngam lova, a
mahin a tuar tlawk tlawk mai a ni.
Hetiang hian tah hla a chham thin a.
" Sakhan Tlang khi lam ang ka en, -
Ka tual Darngovi Sial ang a tlukna, -
Darlal,ka Vapual,ka Sechal, - Sibuta'n
Sial ang a chhun che maw ?. Tiin.
Darlalpuii,nupui a neih tum Lalngura
chuan Darlalpuii,Sibuta'n Se chhunin
a chhun tih miten ansawi thawm chu
alo hria a. Awih har viau mahse
awihloh theih a nibawk silo. Sibuta
Khua chu a pan ta nal nal a, Khaw
daifem a Darlalpuii te In a thlen
chuan, "Khawnge Darlalpuii?". A ti
nghal a. Darlalpuii nu chuan chhang
thei lovin alo tah khum a. Chuta tang
chuan Lalngura pawhin thil awmzia
chu a hrethiam ta a ni. A Kawlhnam
phawiin Sibuta that tura kalchhuah
nghal a tum a. Mahse Darlalpuii nu
chuan chelhin, Sibuta'n Se chhuna a
chhun dan zawng zawng chu a hrilh
tavek a ni. Chutah zet chuan
Lalngura thinin a tuar ta lova,
Khawnge Sibuta Lu chu ka han la teh
ang. Tiin a chhuak ta a. Mahse
Sibuta hi hrilhru tu anlo awm avangin
a zan a zanin alo tlanbo a, Lalngura
chuan thah tum teh mahse a zawng
hmu zo tangang lo a ni.
Hetianga Mihring thalai Sial anga
chhun em hi chu, tak tak pawh a ni
dawn em ni? A tihtheih rum rum.
Mahse tak tak a nisi. Ti ti mai nilovin
hla-ah pawh an lo phuah a.
Hetiangin,
"1. Hmanah Sibutlengin i than kim
nan mah, Lengi hrualhrui i ban
tuahthing kungah e. 2. Tuahthing
kung hi tual hmai hawih i ti, Zai i rem
Dar Thir nen Palian chhung Inah: 3.
Pi pu serh reng zunfei maw i chawi,
Lentiang a bo,darkin i chawi reng
love."
Heng hlate hian Darlalpuii chu
Sibuta'n Se chhunin a chhun tih a
tarlang chiang hle a ni. SIBUTA
DAMLAI LUNGPHUN : Lalngura haw
hnu chuan Sibuta chu a birukna a
tang chuan a lo chhuak a, a hma ang
bawkin a lal leh ta a. A thil tih a
dangdai leh tak pakhat chu a damlai
Lungphun hi a ni. Tuna Tachhipa
daia Bangla Tuikhur antihah sawn
Lungphek hlaife chhah leh sei tak a
awm a. Chu Lung chu Sibuta chuan
damlai Lung atan a duh ta tlat mai a,
A khuate chuan hachhek leh Thirkhen
siamchawpin an chher mam a, an
phun dawn ta a ni. Chu Lung chu a
rih em avang chuan an tisawn thei
hret chauh a. An kalpui zo lova, an
kalpui zo lo a ni tih Sibuta nupuiin a
hriat chuan, engatinge in kalpui
zawhloh khatiang zawn zolo rual in
ni hleinem. Zawn rawh u tang rawh u
tiin a vin tuar tuar a. Mahse hniak
khat chauh pawhin hma an sawn thei
chuanglo. Chu veleh Sibuta te nupa
chuan,'Lung a nuar a nih hi. Mihring
a ngen a ni ngai, khapa kha a tang
tha duhlo bawk a,talh ula, a thisenin
Lung hi bual rawh u'. Anti tamai a.
An hlausi a pa pakhat chu antalh ta
mai a. A thi chuan Lung chu an bual
sen ta hlur mai a. Sibuta chuan a
lungawi tawh ang zawn rawh u le a ti
a.An han tang nawn leh deuh a, tlem
chuan hma ansawn thei ta hret a ni.
An kalpui leh tur chu an thei leh ta
reng renglo mai a. Sibuta chuan a
nuar leh ta a nih kha, thisenin bual a
ngai leh ta a ni, a ti leh a. An hlau si
a, pakhat chu an talh leh ta ngawt a,
A thi chuan Lung chu an bual sen
leh ta hlur mai a. Tan an han la leh
chu hma ansawn leh hret a. An
chauh tawh em avangin zawn sawn
leh tum a tan an han la leh chu an
thei ta reng renglo mai a. Chu veleh
Sibuta bawk chuan, A nuar leh ta. A
ti leh ta mauh mai a, an hlau chuan
pakhat chu an talh leh ta a. Lung chu
an han bual sen leh pawh chuan, an
chauh tawh em avangin an zawn
sawn thei tachuang lova. Tih ngaihna
a awmtak ngang lovah chuan Sibuta
pawh chuan a rilru chu a thlak veta
a. An thlen chinah chuan Lung chu
phun mai a rem tive ta a ni. A
phunna tur an laih zawh chuan an
phun dawn ta a. Mahse Sibuta chu a
la lungawi chiah lova, Pawih pakhat
hi a khur a a vung haifai tur chuan a
luhtir a. A lo chhuah leh hma chuan
Lung chu a phuntir ta a, Pawih pa
chu an phun hnan ta a ni. Sibuta
hian a damlai Lungphunah hian mi
pali ngawt a tihlum ta a ni. Sibuta
Lungphun hi tunah hian Tachhip
daiah hmuh theihin ala awm a,
Tachhip khaw hmarlam Bangla
kiangah a ding luah mai a ni.
Tachhip hi Aizawl atanga Hmuifang
tlang panna kawng Km. 22 vel a hla
a ni.
Source : Mizo lal Ropuite. Published
by Art & Culture Dept. Mizoram