Friday, 6 July 2018

Hmuntha khaw chanchin

HMUNTHA KHAW CHANCHIN
- Lalsawmliana Hauhnar

Hmuntha khaw chanchin hi ziak a chhiar tur a tam lo hle a. Kan tlin tawk a zau a kan han dap chung pawhin hmuh tur a tam lo hle. March 15 1983 khan Mizo Cultural Association(MCA) tih hming in Hmuntha history chhuiin in hmuhkhawm ani a. Pu Tuikhara te, Pu Ralmanhleia te, Pu Lalkhawchhana te leh a hre awm mi deuh te an kawmna paper hmuh tur a lo la awm hlauh a. An hriat dan in ang dik diak lo mahse hei hian Hmuntha khaw chanchin chhuina ah min pui thui hle. Pu H. Lalengvara(L) in History of Hmuntha tih hming chawiin Hmuntha khaw chanchin a chhuina paper hmuhchhuah a lo ni ta zel bawk a. Kum upa la damte ti ti nen hetiang hian peih a lo ni ta a ni.

HMUNTHA LUAH TAN DAN LEH AWM VAWI KHATNA : Pu Thangkhama kha kum 1945 ah kum 78 mi niin a thi a. Hmuntha khua a piang niin a in sawi a. Chuti a nih chuan kum 1867 ah Hmuntha khua ah a piang tihna a ni ang. Mizo Nun Hlui lehkhabu, B. Lalthangliana ziah ah chuan Chhim leh Hmar Indo chungchang ziah lan a ni a.1849-1856 ah Chhim leh Hmar Indo hi thlengin Chhim lamin Hmuntha an run thu a ziak bawk a(Mizo Nun Hlui phek - 14). Hetiang a nih chuan kan rual hlui ten an lo sawi thin hi a dik niin a lang.
Mizo te a nawlpui a Burma ram atanga thlang an rawn tlak AD 1700 atang khan luah zui a ni ve te mai niin a lang.Thlang rawn tla ho zinga thenkhat te khan hla tak atangin an rawn thlir a.  Tawitlang hi an rawn hmu a. A tlang chhip te chu hmuh theih lohvin chhumin a bawh chiai a. “Khu khu Tlang Lal a nih khu, tah khuan awm hmun beng bel ila”,an ti a. An lo pem thla ta a.Mahse |awitlang pan emaw an in tih lain Chhim lam hawiin an lo kal thui hle tawh mai a. Tuna Lungpho ram lama Siallukawt tlang dungah khian awmhmun an bengbel leh ta zawk a ni. Chumi hnu kum  rei tak  chu Vanhnuailiana ram a ni ta vek a. Vanhnuailiana fapa 5 a nei a. Liankhama,Buangtheuha,Dothiauva Pawihbawiha, leh Lalburha te. Helai ram vel hi Dothiauva awp turin a ruat a. Dothiauva chuan khua siamin in 50 vel an ni a. Tuna Hmunhlui kan tih tak, Thlanmual thlang lam zawngah hian an awm a ni. Hmuntha tih hming pawh hi Lal Dothiauva phuah niin a lang. A phuah chhan chu a hmun a rem em a vang te, a chhehvel khuate aia an hrisel zawk avangte leh thing leh tui a nuam em a, thal va ek char ah pawh an harsa lova. Heng vang hian HMUNTHA tih a phuah ta a niin a lang.Kum 1849-1856(Chhak leh Thlang Indo) lai khan Kairuma kum 30 a nih laiin Tlangpui ram khawlerh atangin Hmuntha ram rawn zuan a tum a.Lo te pawh an rawn vat nual hman tawh a ni awm e. Chu chu hria in Vanhnuailiana fapa Dothiauva chuan  a pasaltha te tir in an lo dang a. Mi 2 an kap hlum a. Hmuntha khua chu kai ngam lovin an kir leh ta a ni.
Chumi hnu lawk chuan Pawi ral an lo lian leh a. Khawchhak lam, tuna Phaisen zawl kan tih tak ah hian Hmuntha pasaltha ten an lo dang leh tlat mai a. Thisen a chhuak nasa em em mai a. Lui te chu thisen hian a pawlh sen ngiai nguai mai a.(Hei hi Phaisen tih hming a put chhan niin an sawi) Pawiral te chu an tlan chhe ta chiam a.Hmuntha pasaltha te chuan Tleutlang thlengin an um a, hawsan leh ta a. Vawikhat mah ral in an run thei ngai lova, tum pawh an tum leh ngai tawh lo.

Eng nge maw chen hnu ah chuan Vanhnuailiana nupui Rolianpuii a Lal ta thung a. An awmna hmun chu tuna Thlanmual thlang, Hmunhlui kan tih ah khuan a ni.Rolianpuii fanu Darkungi chu Pukzing Lal, Lalthangvunga‘n a nei a. Pukzing lamah an phei pui ta a. Chumi hnu  chuan Rolianpuii te khua (Hmuntha) chu, a hnuai zawl tlangdungah an in sawn thla ta a. Chu chu KHAWHRENG an ti.
Pukzing Lal inah chuan Darkungi chuan antam tlak a suan thla tur chu a chesual palh a. A kut a ti kang ta a. “Awiah aaa.. ava na em. Laltlawm kut han ni zawk se aw” a ti a. Apasal Lalthangvunga chuan, “Chuti kher kher chuh. Khawnge, Laltlawm in Lalpui hma
i ah kan vawm ang e”  a ti a. A hmaiah chuan a vawm ta a. Darkungi chu a thinrim hle mai a. Chaw pawh ei lovin an khua Hmuntha(Khawhreng) lamah chuan a haw ta a. Lalthangvunga chuan a rawn um leh ta a. Rolianpuii hnen a rawn thleng a. Darkungi chu neih leh a tum a. Mahse Rolianpuii chuan a lo phal hauh lo mai a. Tichuan makpa chhungkhung in a awm ta a ni.
Lalthangvunga chuan Rolianpuii chu bumin, “Ka pi, vai ka biaksak ang che”ati a. Vai be tur chuan a kal ta a. A ma ram ni turin a zu be fel vek mai a lo ni a. kum 1809 ah chuan Lalthangvunga ram vek a lo ni   ta a ni. Tawitlang phuar vel zawng zawng, Maite, Tawizo Hualtu leh Hmuntha ram zawng zawng chu a ram vek a lo ni ta tihna a nih chu. Khawhreng awmlai hian Rolianpuii hi a thi a. Hetih lai hi Khawhreng dungsei an tih thin lai kha a ni a. In pawh 300 vel lai an ni an ti. KHAWHRENG awmlai hi chanchin ngaihnawm tak tak a tam mai.
Rolianpuii chu Lalburha khua Bunghmun ah an zawn thla ta a. Chutah chuan an phum. 
 Kum 1902 ah Lalthangvunga chu Maite khua ah a kai a. Kum 5 a awm hnuin Hualtu ah a kai leh a. Hualtu ah a thi ta a ni. Afate (1) Lalhlinga (2) Lalruta (3) Laltawnga 

Hmuntha awm vawi 2-na 1918: Kum 1918 ah Khawhreng atangin Hmuntha ah an kai chho leh ta a. A then chu Hualtu lamah an kai phei bawk a. A then chu Tlinghlumah an awm bawk a. Tlinghlum a roreltu tur Lal in a  ruat te chu (1) Ralvawnga (2) Zadailova (3) Chhingdawra te an ni a.Rambuai avanga Khawkhawm avanga luah loh tih loh ah chuan Hmun\ha hi chhuahsan a ni tawh lova, Kum 100 nihna pawh awm vawi hnihna a\anga chhiar \an hi a ni ta a ni.
Hmuntha khua a awm hmasate ho sawrkarin Leilet siam a phalsak a. Chungte chu (1) Suakdailova (2) Chhunmanga (3) Lalhnawka (4) Pawikhawnga (5) Chawngsavunga (6) Chempuipauva te an ni. Khawbel atangin in 4 an lo phei bawk a. 1922 ah chuan Tlinghlum a in bengbel ho an lo kai chho ve leh ta bawk a. In 20 lai an tling ve ta a.
Lal nei lova an awm reng hnu in Lalthangvunga fapa Laltawnga (Mizo Doctor hmasa ber) chu a hna a\anga bangin Hmuntha a Lal turin a lo lut a.Dr. Laltawnga a lal hun tak hi hriat dan a in ang lova, Hmuntha Presbyterian Kohhran chanchin (1919-1993) tih bu phek 1-na ah chuan 1924 ah a lal tan in a in ziak a. Pu Tuikhara chuan kum 1926 ah niin a sawi a. Pu R. Thangmawia (L) chuan 1925 a lal tan niin a ziak thung.Dr Laltawnga hian kum 21 ro a rel in an sawi thin a. Kum 1945 ah a boral a. Chuti a nih chuan 1924 ah a lal tan niin a lang. Lal nei lova awm reng chu Lal khua leh tui an lo ni ta a. An thla a muang in nuam an ti hle. Hualtu atangin in 10 an rawn kai belh leh a. Hmuntha chu in 50 an lo tling chho veleh ta a ni. Lal hian khaw chheh vel te fangin a zin kual reng a, dam lo tam tak a enkawl thin. Lal Upa fel tak tak, Kaikunga, Hrangkunga, Chawngkhuma te nen ro an rel thin a. sial 34 leh bawng 21 in ruai a theh a. A lal chhung hian Sakei 24 a that a. Kum 59 mi niin 4.8.1945 ah a Lal ngilnei leh zaidam chu a herliam ta a ni.
A lal chhunga khuangchawi te : kaikunga, Hrangkunga, Haulianvunga, Lawia
Khuangchawi te : Thankhama, Thanga.
Zawhzazo : Thawngvaia
Pasalthate: Liandinga, Lianzova, Hrangkunga, Lersia
Mi tlawmngaite : Selkhama, Liandinga, Thanchhuma, Lalkhawchhana
Zaithiam : Selkhama, Thanglira
Mi chak : Thangkhama, Satthuama
Sipai tangte : Chhungtawia, Chalthuama, Laibunga, Thansanga,Zakhuma, Vanzika

Kum 1935 ah Kohhran in zirna (Mission School) a rawn din a. Zirtirtu ah Biala a\ang.
Lehkhazir : Dengzika, Biakthanga, Neihlaia
Khawchhiar : Zalawma
Kum 1939 ah Welfare din a ni.

Kum 1945 atangin Lalnu Lalrengi`n ro a rel ve thung a. Lal nu lalrengi hi mi ngil nei tak, Kristian tha tak a ni a. Kum 1954 September thla thleng ro a rel a. Lal ban a nih tak avangin rorelna chu Village Council kutah a awm ta a ni.
VC hmasa ber te:
VCP : Biakthuama
Vice President : Lalkhawchhana
Secretary : Tuikhara
Nominate- a tel : Dengzika, KT. Muana( Pu Hualliana, VCM a hlim ruih tak avangin a aiawh turin Pu Dengzika ruat a ni)

Kum 1945 ah signal din a ni a.
President : Tuikhara
Secretary : Thansiama
Committee member
Manhleia, Pachhuma, Thanchhuma.
Tlangval hovin signal hi an zir tluk tluk thin a. Hmasawn zel duhna avangin Scout din a ni ta a.
Master : Laldawla
Secretary : K. Lalhmuaka

Thil Thleng langsar zual te:
1. HARHNA: Lal neih hma kum 1922 ah Harhna a thleng a. Hei hi Hmuntha khua a harhna thlen hmasakna ber a ni a. Biak In te tak te, a dung pawh hlam thum lek a sei ah chuan an lam ve nasa hle. Pu Saikalkhama (Pu PC. Roliana Pu) pawh Inkhawm luh dawn tep in a tulna a chhuak thut mai a. A vaibel a puan vena a thiah pawh dahtha hman lovin a lam pui ta a. Lam chhung zawng in Khawnge ka vaibel tiin a au lauh lauh erng a ni awm e. Inkhawm ban apiangin Pi Luaii Inah an lengkhawm \hin.

2. KUM KHAT CHHUNG A THIL THLENG MAK 1947 : Kum 1947 kum hian Hmuntha khua ah thil mak tak mai a thleng a.
(a) Thlichhia a tleh : Buhseng dawn a ni a.Thli mak tak mai a tleh a. a na em em mai si a. In leh Thlam te chu a tlungah a la a,a chhe nasa hle a, buh phei chu seng tur awm lo khawpin a til fai vek  a ni.
(b) Chanchin Tha Dak a lo thleng : Chanchin |ha Dak in Hmuntha a rawn paltlang a. An hlimpui hle. Dawmvela`n a se pa a talh hial ani.

(c) Nu pathum thingin a delhhlum: Saza ram neih kum a ni a,feh kawnga Theiherawt tlu, thingtuluang lian tak chuan nu ho feh haw in zui nguai nguai kawngkawi thlep thum a a inthlehna lai taka kal pathum chu a hnawl thawt mai a. an vai hian an boral vek a ni. Chung boral ta te chu Biakthuami w/o Rotlaia te, Piangliani w/o Thanthuama te leh Chhunliani, Pu Zailiana u te an ni.

(d) Sanghal lo lut: Krismas ruaitheh zawh ah khawchhungah sanghal lian tha tak mai hi a rawn lut ringawt mai a. Pu Satthuama`n chemte in a vithluma, Krismas ruai nawn an ang hmang leh nghala  ni.

3. ZORAM MAICHAM A DING: Zoram Maicham (tuna Mizo Israel Thar Pathian chhungte tia kan hriat) hi Zoram nghawrnghing laih khawp a ropuiin Hmuntha ah hian din a ni. a dintu hi Pu Thanchhuma a ni a. Pa fing leh fel, pa rawn tlak, leadership nei tak a ni. kum 1936 ah harhna a chang a. Kum 1964 ah harhna in a nuai veleh ta bawk a. A thil hmuh leh hriatte a puang thin a. Chu chu Zoram Maicham lo in din dan a ni. Zoram Maicham siam a nih hma hian hetiang hian siam a ni a.
Khawtlang Maicham
A hun : 15.7.1964
A hmun : Biak In

Chhungkaw Maicham
A hun : 10.10.1964
Zoram Maicham
A hun - Jan 7.1975
A hmun : Vengchhak bung hnuai (Zoram maicham hi vawi 5 lai hman a ni)
 He Zoram Maicham buatsaihna ah hian Chairman pathum ruat an ni a, Pu H. Lalvuana, Pu Hualliana leh Pu Lalkhawchhan te. Zoram Maicham hmang tur hian Mizoram hmun hrang hrang atangin mihlim an rawn fuankhawm a. . A hnu zel ah Kohhran nen kar thu an neih tak avangin Kohhran atangin an chhuak ta a ni.

4. RAMBUAI LEH HRUAIKHAWM : Kum 1966 ah ram a buai a, hei hian Hmuntha ah pawh nghawng a ei na hle. Kum 1966 fur laiin   India Sipai te Hmuntha ah an lo kal dawn tih thu hria in Mizo Sipai (MNF) ten Bawkthlang ah an lo chang a. Chawnu her hret an India Sipai te an lo thleng a. MNF te chuan an lo kap ta a. MNF te chuan sipai 3 an kaphlum a, Mizo Sipai zingah Hmuntha tlangval Lalthenlova vai sipaiin an kap hlum bawk. Khua a an lut zel tur chu Mizo Sipai ten dan chah an tum a. Khua a awm nu nau ho an thlaphang em em mai a. Ramhnuai puk remchang belin an tlan bo zo vek mai a.Vai Sipai ho chuan feh haw an dang khawm a. Khua ah tui leh ei tur lam turin nula ho an tir a. Hmuntha khua hal loh an in tiam a. Mahse kar a vei meuh chuan khua hal turin an lo thawk leh ta thova. Khua chu an hla ta a. Ruahpui vanawn a sur ta hlauh zawk a. In 30 zet chu a kang fai vek a ni. Sawi hmaih hauh loh tur chu Pawngsual leh rapthlak taka chetna an nei ve lo. Hei hi a chhan chu VC te in pekna niin a lang. VCP tanglai a phat tak avangin Pu Hualliana`n VCP hna a chelh a. Mahni hna pawh thawk hman lovin mipui him nan nasa takin a bei a. Hei vang hian sipai chetna rawva tak chu Hmuntha hian kan pumpelh thei chauh niin a lang.
Kum 1966 kum chu eng Pathian hruaina in han zawh a ni ta a. Khua hi Sipaiin an awp vek tawh a. Krismas leh Kumthar lawmna pawh tluang taka hman a ni a. Kumthar lawmna hman zawh a nih chuan “Naktuk ah chhingchhipah pem vek tur”  tih thu vai sipaiin an han puang ta phut mai a le. A then aw rawl chhuah in an \ap rawih rawih a. Thenkhat in awm ngaihna an hre lo. Kohhran inkhawm tawngtairual pawh an tawp hlei theilo hial a ni.
Tichuan Chhingchhip ah pem thla in Chhingchhip Venglai ah sipaiin an dah a. Het an awmna hmun hi tun thleng hian Hmuntha veng tih a ni zui ta a. Tichuan, Hmuntha khua chu chhuahsan a lo ni leh ta a,khaw ram mai a lo chang zo leh ta.

5. KHAWHRENG AH BAWK : Ram la buai tho mah se sawrkar phalna in Khawhrengah kum 1918 a an awm na ah tho khan awm chho lehin  kum 1974 ah  chuan In 30 vel an tling  chho leh a. Reitak Khawhrengah awm lovin kum 1975 ah Hmun\ha ah an in sawn chho leh ta a. Hruaikhawm avanga Chhingchhip a awm te pawh Hmuntha ah an chho leh deuh vek a, Aizawl atanga rawn chho leh te pawh an awm. Chhingchhip leh khawdanga awm hlen ta pawh an awm tho bawk a. Hmuntha chu kan kim leh ngai ta lo a ni.

6. BUHZA LAWMNA : Kum 1975 kum hian Buhza lawm a ni a. Buhza lawm hi tihdan phung a awm a. Khawchhunga buh nei tlem berin buh phur 30 (tin-90) an neih tlin ngei ngei a ngai a. Hemi kum hian Hmun\ha hian Buhza neih kan lawm a, Buhza nei chin te hnenah Parthi hlan niin awmni kham in hlim taka lawm a ni. Hemi hnu hi chuan Buhza lawm kan nei leh thei ta rih lo.

7. HMUNTHA KHUA A KÂNG :Kum 1982 kumah hian Khaw hnuai Hmundo Ram chu lo a tan theh a ni a. Vahchap pawh a sen eng phut tawh a. March ni 15 1982 a ni a. Nidang aiin ni chhuak pawh a sa tha a. Thli a tam em em mai a.Thawnga lei vir pawh zingkarah a vir mup mup mai a. VCP Pu Raltawna chuan tlangau tirin pa ho zawng zawng Thlerpui vengah kalkhawm vek tur tiin a au tir a. Lo hal ngam a ni dawn nge ni dawn lo tiin. Pa thenkhat chuan lo hal a hlauhawm an ring a. Pa thenkhat erawh thung chuan, “ Thli tha a lawm kan duh. Lo halna atan chuan duhthusam ani e” an ti ve thung a. Sawiho a nih hnu in lohal ngei chu an ti tlu ta a. Lo hal tur nei lo te chu in lama duty turin hriattir an ni a. Chhung tinin khua a kan palh thu hla ah tiin mahni inchung an veng bawk a. Lo hal tan atanga reilo te ah chuan khaw chung zawn chu  a thim sen ta khup mai a. Thawk lehkhat ah thawnga leivir nasa tak a lo thawk bawk a. Khawlai ah meikhu a zam khat tlat a. Mahni thenawm te pawh hmuh theih loh khawp in meikhu a zam ta mai a. Lungbelchhuang veng atangin In a kang e ti au thawm a lo awm a. A pui turin tlangval an tlan thlanghal a. Lalveng lamah in a kang e tia au thawm a lo awm leh a. Chutih mek lai chuan Thlerpui veng leh Bahzar veng atangin In a kang e, lo tlan rawh u tia au thawm a lo awm leh ta a. Mi an in daih ta ngang lova. Van lam atangin meiling a sur sung sung a, thlipui natak ang mai hian a thawk a ni ber mai. Pawna bungrua an dahchhuah nen chuan meivat ah a chang zo ta vek mai a ni. In kang lo in 30 chiah a awm. In kanglo in ah in chhunkhawm a ni a, a lenglo chu School ah te an riak bawk. Ei tur, sin tur, in tur a awm silova, a thenin nau an lo vei bawk nen.
Biak in te, Sub-Centre te pawh a kang ral vek a, Presbyterian Kohhran Biak in sak thar na tur chak, thingzai leh bungraw dang pawh a kang chhe leh ta vek mai a ni. Hmun hrang hrang atangin Hmuntha khua kang tanpui turin an lo kal zut zut a. In leh lo kan din leh theih nan tanpuina an theih ang angin an rawn keng thin a ni.

8. TUI LAK THAR : Hmuntha khua hian heng Dam tuikhur, Chhinga tui, Tuithum, Dengzika tui, Uiretui, Tui hla, Tui lai leh Thingthupui lui te kan tlan ber thin a. Thingthupuilui hi 20mm pipe in lak a ni a. Fur laiin tui nuam viau mahse thal va ekchar ah chuan tui in daih lohna a thleng ve ta zeuh zeuh a. VC te leh Sawrkar hmalakna in kum 1987 kumah PHE Department chuan Saza lui tui la in khawchhungah tui point siam in an haw tir ta a. Tui nawmna khua kan lo ni leh ta.

9. ELECTRIC A RAWN LUT : Electric a rawn lut tia kan ziah kherna chhan chu khatih laia \awngkam lar tak a nih vang a ni. VC te, Pu R. Lalrema te, Pu K. Lalsawmvela ten nasa taka sawrkara an beih vangin kum 1990 khan Hmuntha ah Electric a rawn lut ve ta hlawl mai a. zanah ar in lawina chang an hre lova, tlangval leh naupang ho in electric eng lawmin Thlerpui vengah zanlai thleng in an thu nghuk mai a ni.

10. MOTOR A RAWN LUT : Nghawngkawl Area tih thin Hmuntha khua chuan kan la tawn ngai reng reng loh kan tawng dawn a ang tlat. Pu Er. K. Lalsawmvela hmalakna in Hmuntha kawng chu CAPART (Council for Advancement of Peoples Action and Rural Technology) sum a laih turin amah Pu Sawma`n a sawi chhuak tlat mai le. He hna hi YMA kutah dah niin YMA chuan Project Implementation Committee a din nghal a. Khawtlang mipui leh a duh a piang an in hlawh mup mup mai a. Motor te chi kaltlang theih in sialtlang a ni ta a. Kum 1995 ah Khawtlang in kawtchhuah Motor lo lut hi kan lo hmuak a. A hma latu Er. K. Lalsawmvela Motor tlan hmasak tir a ni a. Amah chawimawina hla te, Parthi te hlan a ni. Hemi ni hian Khawtlang mipui kan pungkhawm tha hle. All India Radio, Aizawl Station pawhin Hmuntha khua ah Motor a tlan lut ta tiin a puang hial a ni. Hemi hnu hian PMGSY hmangin kawng laih chhunzawm a ni leh ta a. Kum 2009 khan hei pawh hi sialtlang a ni a. Tunah hian Metal hna thawh mek a ni a. Kumin 2018 hian an zawh fel rin a ni.

Hmuntha chanchin ah hian ziahawm tak ziah loh te, ziah awm a kan ngaih lem loh ziah lan te pawh a awm mai thei e. Famkim lohna tam tak a awm ring chungin a tulna avangin ziah a ngai si a. Thupha chawi sa a ngai a ni ber mai. 

Source :
1. Mizo Cultural Association, Hmuntha paper
2. History of Hmuntha(Manuscript), Wriiten by H. Lalengvara (L)
3. Hmuntha Presbyterian Kohhran chanchin (AD 1919-1993) 
    Wriiten by Upa H. Lalvuana & Upa H. Lalengvara
4. Mizo Nun Hlui Written by B. Lalthangliana
5. Zoram Vartian Written by Lalhruaitluanga Ralte
6. Biang biak te : Pi Vanmawii
          Pu H. Lalramliana
        Pi Tawnliani 

Friday, 2 February 2018

Rev Saiaithanga


Bawktea leh Chawngtaiite fapa Rev Saiaithanga hi kum 1897 khan Vaituichhunah a piang a. A nu leh pate an inthen avangin a nau nen a nu hnenah an awm a.Kum 1916-ah Lower Primary a zo va. Kum 1917-ah Cherra-Theological College-ah kum thum a lut a. A zir chhung hian Cherra Record a break a ni. Kum 1922-ah Tirhkoh a ni a.Kum 1924-ah Pastor atan nem ngheh a ni. Synod Moderator-ah tum ruk a tang. Kum 1964-ah a pension a ni.

          Rev Saiaithanga hi lehkha chhiar taima ni a. Hun a vawng dik a, dika a hriat chu a tan nghet tlat a ni. Kohhran kal hmang leh inkhawm thlengin a duhtuiin a uluk a. Kohhran thang zel chhawm tlak Kalhmang a siam tam hle.
          Lehkhabu 21 a ziak a, mi dang nena tang tlangin 9 an ziak bawk. Lehlin lehkhabu 3 a chhuah a; Pathianthu harsa bik letling tura pek a hlawh fo bawk.
          A kut chhuak zinga nung leh huhang ngahte chu-
          1)       Pathian biak inkhawm hruaina bu,
          2)       Kohhran enkawl dan,
          3)       Mizo Kohhran chanchin,
          4)       Kohhran Chanchin , te an ni.

Saturday, 2 December 2017

Tun hi Harh hun a ni.

(Chakma te avanga Mizo rilru chawh harh nan, Sabereka Khuangkaih Editor in min ngen angin chawp chilh takin ha chang țhial chunga ka ziah a ni. Lalsawmliana)

TUN HI HARH HUN A NI
- Lalsawmliana Hauhnar


Tleirawl pakhat a hming Eutuka chu Paula thusawi lai tuar lovin a muthlu palh a. Harh hun turah a harh lova. In chhawng thumna atangin a tla thla ta tih kan hmu a. A tlak hma kha a harh hun tur a ni a. A harh miau siloh avangin a tla a, a harh meuh chuan harh tur a lo awm tawh mang lova, Pathian thil tih mak (miracle) hmanga tihdam a ni leh ta chauh a nih kha. A mutthluk rei avangin a nunna a chan lo chauh a ni.
Kan hnam a muthlu: Kum 1966 atangin Laldenga`n kan duh lo chung min awpbettu India laka talchhuah tum in Silai nen India a kap a. A sawp chu nasa tak  a nih kha. Hnam harh vang tak a muthlukna bul alo ni ta bawk. Mimal hlawkna tur kawnga harhvang tak si, Hnam tan chuan kan muthlu ta thuap ti ila kan sawi sual lovang. Laldenga`n Kan mipuite khuang benna lam lamah kan lam ang, a tih khan a sawi fiah viau a ni. Zalenna sual tuten mahni in lum chhuahsan a vaihmite leh thosi kara Mizo hnam hmakhua ngaia India laka ngen mu an sur tir mek laiin, Zoram chuan mutthlukna thlarau thar a chhang chho ta a. Mipui tam zawk in hnam tan khuang kan beng ta lo nge ni India in U.T. tha mi min zawrh ni  ah zet zawng kan va mutui ta em. Khasi leh Garo te chuan state thar ah pawh an district council an chhawm tel zel a. Chutih laiin keini Mizo hnam chuan Sixth Schedule hnuaia kan in humhalhna Mizo District Council vui liamin, kan mamawh tawh ngai reng reng dawn lo emaw tiin  India sawrkar in MNF te harsatna siam saktu atana  Chakma Autonomuos District Council a rawn pek pawh chu a hnam angin kan ngai pawimawh ta lova.U.T. tha mi kan neih tawh chuan District Council mai mai te chu kan ti deuh ni awm tak a ni. India Official ten kan hnam offical te chu  U.T. tha mi hmangin an chul mu ta suk suk a ni ber mai.UT kan chen a. Concrete building a ding ta zawt zawt a. Dawr lian pui pui a in hawng ta. State khuang kan beng leh a. U.T. kan duh lo, State pawh kan duh lo, India lak atanga talchhuah a, Zalenna( Self Determination) chauh lo chu duh kan nei lo, tia harh fim taka tan hmun sawhngheh a tul laia Mizo mipui ten U.T. leh State khuang kan ben chhoh a, kan muttui tak em avangin Chakma te chu an thi nge an dam, an lo lut ru nge eng nge an tih kan ngaihtuah lova. State khuang benah kan hnar leh ta suk suk a nih kha.
Politics hian mipui te tello chuan awmzia a neilova, mipuite vanga lo piang leh mipui te vanga Politics hi khelh a ni thin a. Mipuite tana beitute chu Politician tih an ni thin. Mahse keini chu kan ni velo. Kan Politician te hi a mu tui tui ah an tanga. PC Party in CADC ngaimawhin thiah a nih theih nana hma an lak mek laiin ramhnuai sawrkar MNF chuan PC te chu kuang lo nawr tiin an tih turah an dah a. Ramhnuai atanga MNF lo chhuah hnu a Congress party te nen sawrkarna an siam hnu pawhin PC lam atanga CADC thiah rawtna chu hnawl a ni a. Congress sawrkar leh hnu ah MNF lam atangin CADC chu thiah rawtna a awm leh a. Mahse chu pawh chu House in a hnawl leh ta a. CADC thiah duh em em MNF an sawrkar leh a. CADC thiah a harsatzia bak chu thu thar sawi tur an hre leh ta chuang hlei lova. Chakma area a Party  Unit pawh din duh lo ni a sawi ZNP pawhin 2013 inthlan a an Manifesto an tihchhuah zingah CADC thiah tumna lam reng reng an ziak hmuh tur a awm lova. District Council dinglaite harsatna tawh mek te ennawn a tul anga siamthat an tum thu an ziak hmuh tur erawh a awm. Tuikuk lakah pawh tawng kan thlahdah chhunzawm zel a. Kum 1998 khan kha tih laia kan CM chuan Tuikuk ho tan Development Council pek ka remti a ni tiin Delhi a chanchinbu mite hnenah a sawi niin Zonunmawi Chanchinbu Nitin chhuak khan a chhuah kha. Khua a var lo teh e.

Anni chu:  Chakma te chu an lo awm mai mai lo tawp mai a. An harh kar mai a. An Council chhunga thuneitu te an harh tha a. An mipuite an harh tha bawk a. Zirna lam ti thei tur deuh ni a an hriat chu an Council sum pawhin an sponsor hmiah hmiah a. Vairam zirna Pum tha ah an in chher hriam a. Kum Sangbi Thar lawm tura Mizo mipuite kan in puahchah tan mup mup lai khan Rajya Sabha a Committee on Pettition chuan Chakma te tan U.T. a lo recommend ta der mai a, Chu mai chu nilovin, duat tak  leh dimdawih taka enkawl tur a ti ta mai reng a nih kha. Mizo mipui ten he U.T. an dil kan duh lohzia kan lantir a, kawng kan zawh a, Press Release dengkhawng leh mawi tak kan chhuah uaih uaih pawh chuan Chakma te a awi mu zo ve lova, nghate rep ang maiin an meng kar reng mai a. UNO hnuaia Forum pakhat Indigenious-lam  ah Chakma nula a thu ta vang mai a nih khu. Chakma te duat bertu, Khawvel record siamtu chu Mizoram hi kan ni ta hial awm e.

HARH A HUN : Mipa leh Lawichal chu in rin reng tluk a awm love tih thufing neitu Hnam Thianghlim te hi kan harh a hun tawh tak zet a ni. Chakma ten a ram leilungfate (Indigenous People) chanvo tur chan ve an tum a. Sawrkar in Chakma zirlai MBBS leh Technical lama zir tur an lo thlan fel sa diam tawh sut leh tura kan zirlai pawl ten hma an lak na ah Sawrkar chawm lai Police te chuan kan zirlaite dimdawihna awm miah lovin a rem lai laiah an vaw ta pawp pawp mai a. A then an hliam a, a then an tap a. India in Zalenna a sual laia Civil Disobedience Movement a kalpui lai khan British Police zinga Indian ho khan an hnampui Indian te chu an vaw tha duh der lo a. Police pawh ni sela, hnam tan chuan an bias ngam a nih kha. Keini erawh chu kan hnam thil ah kan muthlu miau si a. Kha ti kha kan ni zo ta a ni. Kawng leh lamah chuan kan Police ten kan zirlaite anvuakna khan rah tha a chhuah ta zawk dawn  niin a lang. Mizo mipuite kan muthlu min vaw harhtu a ni dawn. Zirlaite khan Mizo mipui ai an awh a, vuak harh ngai, muthlu mek chu kan aiawh in zirlaiten an tuar a. An kut, an ke, an lu ah te hliam an tuar a,Thisen a chhuak ta hial a nih kha. Kan hnam tana an tawrhna hi a thlawn lovang. MZP/MSU te hi hnam thil ah chuan a harh vang ber ah an tang thin a, mipuite kan harh miau loh avangin an mal beih thin. Chakma Foreigner Quit Order an chhuah te, Long March an huaihawt te chu Towel ven pahin Sitting Room ah TV atangin kan lo thlir liam mai mai thin a. Pawisa khawn hmang tiin thutak leh dawt tlem nen kan puh mawh a. Chakma Area a Zofate Chawlhbuk an sak te, BJP President (Amit Shah) Mizorama a lo zin tum a, Chakma Foreigner pung chak lutuk chungchanga Memorandum an lo pek te pawh chuan lawm a hlawh lem lova. Kan ngaithla peih lova. An ni erawh chuan kan harh theihnan rei tak min ko min ko tawh zawk a ni.

Muah game tih tawp a ngai: Chakma ten Social Media hrang hranga Mizo te min beihna, zahthlak ang reng tak chu Mizo nulate hur herh zia leh Mizo mipate zu hehzia a ni. He thil hi an mahni pual bik site/page ah mai nilo, Mizo te awmna Group/site/page ah ngei pawh an sawi ngam tlat mai. Hei hi kan harhna tur pakhat a ni. Hetia kan in muah a, emoji mak tak tak hriat sen loh kan in thawn a, Whatsapp kaltlang te a kan in chhai hut hut a, Whatsapp group tam taka kan nawi hut hut lai hian hnam dang ten min lo chik a, min lo thlir reng a. An ni chuan Central Home Department-ah te min tlangnel khalh daih a. Kan nula te an zuam a. An zuam ang ngeiin kan nulate zingah ah lo muah let ve thin kan awm tih a chiang reng a. Kan sim vat a tul. Hnamdang tlangval  in khumlai zawl leh fianrial game an thiam ang tho hian Mizo tlangval ten an thiam ve a, an zei hle zawk tih hriat te pawh a tha. Mizo mipa 80 % velin zu in angin Chakma thalai ten Media ah min sawi tawh a. Tak tak  ani lo mai thei, mahse mipa te pawh kan harh loh a, ruih hlo kan tuipui viau chuan tha leh zung nei eih silovin hnamdang tlangval te leh kan nula te an inchherchhuan lai kan uipui tuilian thlir mai mai dawn. A hurherh kawngah phei chuan Chakma te hi kan tluk lovang. 1901 a chakma te growth rate ala zero laiin kum 90 chhung lek a an growth rate hi 44004% lai a ni. Hei hi Normal Human Reproduction atanga teh pawhin a over em a. Khawvel a hnam hur ber an ni zawk hial awm e.


Beiseina: Kan nula te hi inchei leh nalh ringawt tum a, Smart phone changkang leh Application tha chungchuang hmang a in selfie bak an tuipui lo ni a kan hriat laiin thil lawmawm tak a thleng chho mek niin a lang. Chakma te avanga kuthlak tuar leh tuar lo pawhin Social Media hmangin Mizo hnam an hmangaihna an rawn au chhuahpui ta sup sup a. Chung zinga pakhat, hliam tur zinga mi in facebook kaltlanga a thu rawn aupui chu Nakin zela kan tu leh fa... Mizo hnam tana tuar ka ni  tih a ni. Hei hian a entir chu kan Mizo nula ten awm mai mai an tum lo. Hnam hmangaihna ah an thanharh tihna a ni. MSU-in Ni 2,August,2017 a Vanapa Hall kawt a Zirlaite an koh khawm tum khan Rokunga phuah, kan hnam hla, Ro min rel sang ang che  tih kha zirlai sang tel teh meuh in a rual in an sa mai teh reng a. Mizo hnam,Thianghlim leh Fir tak(Mizo Nationalism) chu a fawn thar leh a. Kha hla an sak lai khan zirlaite hmel ah khan fiamthu a leng lova. Tihtak takna leh hliam tuar dam leh hmel an pu a. Chu chuan kan hnam tan beisei nung ni thei mai tur hmel a pu hial ani. Manchester United chanchin aia Mizo hnam chanchin hriat chian leh zual duh hmel an pu a, Bike chhuak thar leh Smartphone version chhuak thar aiin Mizo Indigenous people te tana chanchinthar hriat chak hmel an pu thung tawh zawk in a lang.

Huaisen a tul: Field Marshal Lord Slim-a chuan a lehkhabu Defect of Victory tih a ziah ah chuan, Huaisenna hi bo thei a ni  tiin a sawi a. Kan Law Department lamin Indigenous people an la hrilhfiah ngam tha thum lo nia lang tlat te hian kan huaisenna kan hloh tan mek em a tih theih. Heng vang hi a ni mai lovang maw Sixth Schedule hnuai a in ziak lut a, Autonomous District Council meuh nei tawh te hian Indigenous people te chanvo an chuh ve ngam tak na chhan te hi. John F. Kennedy-a chuan a lehkhabu Profile in Courage ah chuan America ram ropuina ber chu a mi huaisente vang ani tiin a sawi a, America in hun thim a hmachhawn lai, an ram tlu chhe vek thei khawp a ngaihdan lian leh President pawh paih thlak hial tuma beitu an party Democrats lama vote pe lova, an party hmelma Republican lama vote petu Edmund Ross-a avang khan America chhim leh Hmar in haw hlen tawh tur kha ram pakhat, ram in hmangaih tak a lo nih phah ta a. Thlemna leh vauna tinreng a tuar a. Ka thlan tur pawh  mitthla in ka hmu lawk  a ni a ti  hial a nih kha. America ram ropui tan Edmund Ross-a leh a huaisenna hi a hlu khawp mai.
Parliament Act hmang chauh a siam theih CADC hi dan lo anga din a nih avang hian engtikah nge a petu India chu kan chhuahchhalh tak ang? Indigenous Inhabitant ni lo na pui chu India sawrkar laipui leh Court hma ah an nihna diktak chu engtik nge kan sawi chhuah ve tak ang? Bangladesh atanga namen lova lut ru te avanga an pun thur thur dan te,an area chhunga kum 3 lek a Village Council 14 ngawt a a pung thei te saw thil mak a ni a. Roreltu leh Official huaisen mamawhna ava sang ta em.
Politician chakma te duat tawh lo tur kan neih a hun tawh a. In duat siak pawh a tul tawh lo. Thendarh a awpbeh kan tum a, Party hrang hrang kan va din a, mahse awmzia a nei lo a nih hi. BJP support huk a, Mizoram sat thla a, U.T. dil an tum ruk leh dan zawng zawngte hi kan hrelo em ni ang le... An ni chu a ti thei leh an lehkhathiam te an tangrual a, an mipui ten an zui mai thin a ni si a.
Tun hi harh hun a ni a. Kan harh loh zawngin kan Mizoram hi sahthlak a la ni anga, thisen kan luantir leh si ang a. He ram hian dam ni hmel a hmu tawh ngai lovang.

Harh la, Zoram, I tlai ange


Thursday, 4 August 2016

Thliarkar rilru

Thliarkar rilru


-Lalsawmliana Hauhnar


Khawvel Indopui pakhatna hun laia German rallian bei tura Mizo tlangval, France ram pan tur mi sanghnih rual zet mai Aizawl sipai lammuala an han tlim hmur mai chu mi pakhat chuan ropui a ti hle ni ngei tur a ni. “Khuti zo zai khu German pa chuan a tuar zo bik tawp lovang”a ti e an ti. Kha tih lai rilru ngaihtuah pui phak loh chuan vawiin ah chuan fiamthu nuihzatthlak pawl a chang der tawh a nih hi.
            Computer age ah kan cheng kan ti a, kan nula tlangval ten mual hla kar dan lunglen zawng zawng an pumpelh chho ta zel a. Dak pu in pawimawhna a nei tlem ta a. Midum tlangval bawp chunga Mizo nula ni awm tak ngum no nalh em em in hunglai thlalak hmuh tur a awm ta chhen a. An in chherchhuan chhun zawm leh chhunzawm loh chu va hre kilh kelh lo mah ila, ngaihruatna tal chuan zeldin loh tur tur min zeldin tir ta a nih hi. Chuchang ni lovin, a Asian ang zawnga rawn hnawl ta thawt thawt Mizo nula zinga an han awm takah phei chuan chhinlung tlangval te pai lai nau a che lo thei lova, chutianga ngaihdan nei chu an hua a, an vau a, zilh namen in an zilh ta lova, thenkhat lahin Thliarkar rilru tiin miin an duh zawng te chu an thlang ve ang chu ti ni awm takin judgment kan lo siam sak ve thuai bawk a. Chuti taka zofa ten khawvel eng kan hmuh theih na daltu chu Thliarkar rilru kan tih fova,  ngaihmawh tham leh hnawksak mai a lo nih takah chuan he Thliarkar rilru hian Zofate tan malsawmna a hnutchhiah tam tak hi kan hmuhhmaih a va hlauhawm em. Kraws a kan khenbeh hma in Pilata hma ah hruaiin dintir ve phawt hi a tul lawng maw?

            Thliarkar rilru chu rilru te tak, Khawvel kal ruala kal lo, daidanna bang chhahpuiin a daidan tlat, huang tau tak, thikthu chhe tak tiin an sawi thin a. A dik na chen pawh a awm. Mahse he Thliarkar rilru hi vawi leh khat a kan neih phut emaw he rilru hi put kan tum ve vang hrim hrim a pu emaw kan ni hauh lo.Kan pipute hunlai daih tawh atanga in tan a ni. Mizo Lal pakhat pawh Zosap in heti hian a zawt a ni awm e. “Chhuah san leh che u ila, eng nge tih in tum”,tiin. Lal chuan, “E le, in lo kal hma a kan do ngai te kha kan do leh ang”, a ti a ni an ti. Zofate te thinlungah in run bak in hmun a khuar loh hun laia thil thleng a nih a rinawm. Kan piputen Thliarkar rilru an lo put nasat avang hian kan ram pawh hi an lo humhalh viau zawk a ni thei ang em? Phai vai ho an run tak tak lai khan, Kumpinu ropuizia te kha lo hria in, kha tih lai khan India pawhin Bristish awpna hnuai a ta tal chhuah tuma an beih daih tawh thu te kha hre ta se, Bengkhuaia leh a ho te khan vai ho te kha beih en ah an enlo mai zawk lawng maw? Kha rilru, mawl leh thliarkar tak khan huaisenna a pe leh tlat zawk niin a lang. Sap naupang Mary Winchester(Zoluti) Mizo Lal ten an man a, a la let tura thapui thawh a sap ho an lo kal pawh khan Zoluti chu a bum in an bum chhuak a, an la let tur an han khawih khan, “Ka pi ka pi min chhan rawh, hei vaiin min man a nia”tia auvin a tap a nih kha. Kum khat bak Mizorama awm lo khan khati tak khan a mah chhanchhuak tura lo kal  te pawh hmu sakhi hial a Thliarkar Rilru a lo pu ve hman kha mak tak a ni.German leh Russia Indo lai khan Russian sipai ho ten German hmeichhia an pawngsual zat kha nuaikhat lai a ni lawm ni? Chung chu hnam fing leh Hnam ropui te chetdan a nih chu. Mizo in sal an man te chungah mipat hmeichhiatna rawngkaia chet an lakna sawi tur erawh avang riau thung si. Hei hi Thliarkar rilru bawk a ni. A va thianghlim si em.An ni chuan Nationalism te, Patriotism te leh Regionalism te hi an thliar hrang thiam hauh lovang. Mahse heng hi an nunah nasa takin, zir tham in hmuh tur a awm si a ni. Thliarkar rilru in a chawm len a ni kan ti lo phal dawn em ni?

            Tu huat thu suh ah, Human Right lam dawn miah lova Zawlbuk thingnawi fawm awl ru hrem dan te,inleng thleibik nei nula an lo thunun thin dan te hlei hlei hi a hlu vet vet viau a ni. Kan changkan viau hnu, Khawvel pang leh lama awm te nena internet hmanga kan in thlun zawm tak hnu hian naupang tirh hnial em em te, nula polite lo zet te hmachhawn thintu te hian action han la dawn ngawt se,  min hlin let chatna tur dan min chhiar khum mawlh mawlh tawh mai dawn chu a ni phawt mai a. Hmanlai a Mizo Tlangval ten Disciplinary action an lo lak  ṭhak ṭhak ṭhin te khan vawiin a Zonunmawi kan sawi fo hi a lo chhawm nung thin kha a lo ni a. Tunlai mite erawh chuan Thliarkar rilru tiin kan beng per tan mek chu a ni der tawh mai.
           
            Sialsuk ah sawn lungphun mak leh ngaihnawm tak tak a awm nual a. God`s Headquarters, Jesus Home tih inziak pawh chung lungphuna thu ziak zingah chuan a tel bawk. Chawngkhupa`n Thlarau lama a dawn ni maw???? Engpawh nise a ropui danglam ve hrim hrim a ni.Mizoram chu Pathian Headquarters ah a puang hmiah mai. Mizoram atang chuan ramdang hi ram dang daih a ni a.Kutah te, sawtah te, khitah te an awm daih. Bangladesh pawh hi hla tak a ni. Mizoram chhunga cheng chuan hnamdang a bikin Vai hi kan ngaisang hleithei lova. Kan ngaisang lo mai nilovin kan haw tel tlat bawk. Kum 1966 a Khawvel hriat tura Independence puang meuh a rammu MNF hotupa Laldenga khan kha movement a kalpui hma a a ngaihmawh lian tak pakhat chu Dawrpui phei a vai dawr tam lutuk kha a ni e an ti.Dawrpui phei ah hian Mizo Dawr a awm zeuh zeuh chauh a ni awm e. Duhsak a sumdawnglian tak lo nih tir ve hle hle kha chu a teuh ta lo mai a. Thliarkar rilru bawk lo chhuak in chu chuan vai huatna leh mahni hnam chauh ngaihsanna a hring hial a ni lawm ni??
            Thliarkar rilru zimte kan put hi kan thatpuina a tam zawk mai awm mange tih tur khawp in he ramah hian hnuhma tha hmuh tur a kat nuk mai. Nula awm tha duh lo Lu meh kawlhsak te, Khawtlang tana mi hnawksak In kan han thiah sak rup rup thin te hi Mob rule a nia, a tha lo kan ti thin. Dik pawh a dik ang. Mahse lo ti lo ta ila enge thleng ang tih kan ngaihtuah tel erawh a tul thung ang. Kan Mob rule avangin vai tam tak dawrkai tum an ral tit phah a, kan mob rule avangin Mizorama hnam dang ten kan nula te an nel tak tak ngam lo. Hei hi thudik a ni. Vai pa in Mizo nula a khuaikhem ni a vai kan velh avanga vanram kailo tur kan nih ngai chuan, a Hebrai pui chhanna avanga tual hial thattu, hruaitu ropui Mosia pawh kha ngaihtuah awm tak tur a ni ve tho vang. Mahse Hmel danglamna tlangah a rawn in lan takah chuan kan thliarkar rilru hian nunna bu a khup tir lem lo a nih dawn hi ka tih phah. Hnam dang nena kan in ep emaw mob rule han hman zawk tul chang a awm thin. Mahse khang kha awm ta lo se, Vai dawr lian pui pui Aizawlah chuan a ding  ngir khup tawh anga, Kan Mizo nula bazar kal tur te chu vai hovin “Kei sa he” tih pah in an piai mai mai tawh ang. Thliarkar rilru avanga tun hi thleng kan ni kan ti mai thei lo vem ni?

            Hman deuh lawk khan Central YMA President kal chhuak in YMA member te  fuih in, “ Mizo nula te u,in chhul in hmang tangkai dawn a nih chuan in chhul a lut tur chu Mizo mipa thil a ni tur a ni ”a ti e an tia.A ropui thlawt a ni. He thliarkar rilru, thik thu chhe em em mai hian kan ram hi min la veng hram hram a, kan hnam hi min la phuar khawm hram hram a ni. Hetia kan thik thu chhiat em em lai hian, Thliarkar rilru pu ve lem lo, Adama thlah kan nih duh tawk ta mai, Nun tam nei, a negro e, a vai e sawi lova lo in chher chhuan pui ut ut duh kan awm chho ta mek niin a lang. Kan va zau sawt em.Nun an neih nan, tam tak an neih nan tia Lal Isua sawi kha zawm thei chuang lawi lova, a kha ti lam kawng a nun tam neih lo tum ve er teh te kan la pung chho zel dawn tlat mai. A zia lo khawp mang e. Social Media kan hmang nasa a, Facebook emaw Whatsapp emaw khawih lo chu tlem te kan ni tawh hial awm e. Mobile phone phei chu Luxury viau tura kan ngaih kha tunah chuan chhungtin a fan a. Kan hum fir fer ta. Heng kan mobile leh kan internet khawih ah te hian Mizo Tawng dik lo leh ziak tha peih lo chuan khah an hlawh fo. A van tha em. Zau duai ringawt hian ram ropui min thlen hauh lovang. Mizorama dil lian ber, Burma rama awm daih te khi, khi hmun han kal tawh khi tumah a han che mikhual ngai lo. A han huang tau em em ringawt mai a ni. Mizoram hi Khawchhak ah Buddist, Bangladesh lamah Muslim, hmar thlang lawk ah Muslim bawk, a thlang leh deuh ah Hindu kul mut in min hual tuau tuau mai. Kumpinu sawrkar laiin in hung bingna (ILP) min lo siam sak a, Thliarkarah min lo siam a, kan him phah chauh zawk a ni. Hawiher leh sukthlek ti zau ngawt ila, reilo te ah kan ral riai riai lovang tih tunge sawi thei.Mithiam leh  Politician te atangin kan Mizo Society a bet tlat he Thliarkar rilru hi tih bo tul riau a hria a pawlna thar dawng an lo chhuak zel dawn a. Khawvel changkanna in he rilru hi a rawn paih ru hret hret bawk a. Nakinah phei chuan sah huk hun hi kan la tawng lovang tih a hlauhawm.Mizo kan ni kan Hmel a tha kan tum a sang bawk si ti lui tang tang thei tawh lo tur khawp a hnam dang laka rilru zau kan put hunah meuh chuan vawiin a kan sawisel he Thliarkar rilru hi kan la ngai vawng vawng hian ka ring thin.
            Israel fate Babulon sal a an tan lai khan an rilru leh ngaihtuahna zawng zawng chuan Jerusalem lam a hawi a. Aw Jerusalem, ka theihnghilh che chuan ka kut hian a thil thiam hi theihnghilh ve rawh se, ka hriatreng loh che chuan ka lei hi ka dangah bet tlat rawh se an ti hmiah mai a nih kha. Keini pawh he Thliarkar rilru hian chutiang dinhmun ah chuan min hruai lut a. Ram hla tak ah pawh Zofate hi awm darh in vak chhuak ve thin mah ila, Chhawrpial run iang hial a kan hriat Mizoram zun chuan min phuar khawm thin. Chu Zun chuan hmundang min awh tir ngai lova, India ram bungkhat kan nih tak maina pawh hian a dal zo lo. Independent State emaw kan in ti tlat a. State hmasawn Bihar te, Gujarat te chu kan zir peih lova, he India ram chhunga state zawng zawng chu kan thlawh khum vuk vuk a, Israel te, Switzerland te, USA te a ni kan tin zawn daih zel ni. He Thliarkar ropui takah hian Mizo Nationalism a la nung reng a, khua leh tui an ni emaw ni lo emaw Mizo hnam hrang hrang te Inpui ni turin a fit reng mai a.Pawlh dal loh Zo rilru fir, mawi leh thianghlim tak a la awm reng a. Mahse Dan leh Hrai hmang te, changkanna hmang te in he Thliarkar hian suam a tawk chho ta deuh reng a.A thikthu chhia a lo pau nat deuh avanga kraws ah khengbet rawh tia au hla chham ta vak vak kan pun tual tual chuan he Thliarkar rilru hian rawih ni a la tawk ve ngei ang. Chumi hunah chuan vengtu nei lo Hnam chuan ral lam a pan anga, Hnam a ral chuan Ram in a tuar ngei ang le. Ram leh Hnam a boral chuan nang pawh zuah i ni lovang.

Tuesday, 12 July 2016

Captain Lalhleia thih dan leh a kaihnawih

MIHRANG Capt.LALHLEIA "ZORAM TAN KA THISEN FAR TAWP THLENGIN KA BEI ANG'' titu tlangval tlawmngai leh huaisen Capt Lalhleia chuan a thu tiam chu a taka rawn chantirin Vai sipai silai mu muthum ngawt tuar chungin March ni 6 1975 zan Dar 6:30 ah Thrangthar-te La rawn sawi kumkhua turin A NUNNA Hlu tak chu Zoram tan a hlan ta. Govt. High School naupang Sikul pana kal mekte threnkhatte chuan High sikul Field-a Capt Lalhleia ruang a awmthu mi sawi an hria a,High Sikul field an thlen chuan Pawl 9 zirlai F.Chalngenga(Lungchhuan khua),A.Zohmangaiha(Chandmari),Rothangzuala leh an thriante chu Vai sipai motor-ah chuan an lawn a,LALHLEIA ruang chu an en a,khawia kalpui tur nge tih Field-a vai sipai te chu an zawt a.Vai sipaiin postmortem tur a nih an hrilh a.F.Chalngenga leh a thriante chuan an zirlai pui Sikul naupang an au khawm a,'Sikul kal lova,Post mortemna hmun kal tur an ti a'.Civil hospital lam an pan phei ve ta a. LALHLEIA ruang Posmortem-na hmunah hian Pu Thangzika(Lalhleia Pate-a) trawiawmin an laina hnai leh thriante anlo kal a.Zirlai engemawzah an awm bawk a.A RUANG chu Mi zawnna ah an daha zirlai leh tlangval tlawmngaiten an zawn a,A tirah chuan mi an tam vaklova,Bazar bungkawn an thlen thlakchuan mi enge mawzatin an rawn belh a.Aw ka Chhuah ngam lovin ngawi rengin an zawn a.Bungkawn bung hnuai an thlen chuan.Vai Sipai mit pawh veng zo tawh loin Pu Darkhuma(M/s Zirtirtu)chu,"MI HUAISEN Capt LALHLEIa'n MUAL A LIAM TA,MIZO PASALTHRA KAN CHAN TA'',tiin ring takin a au va.Pu Darkhuma a au a trang chuan Mi dangte pawh an rawn au chhuak ve ngam ta a.''Capt.Lalhleia MiZO NATIONAL ARMY in Ram tan a nun a hlan ta,a va ropui em!''ti tein an au va.An ri hulh hulh mai a,au ri karah chuan tap ri a awm bawk a.secretaiat bul vel an thlen chuanan thra hnem tawh hle. Vai sipai hmelma LALHLEIA ruang chu A chhungte Inthlahrunna avangin Lumen lovah phum nghal mai an rawt na a,YMA Hruaitu te chuan'Phum Nghal love,Kan Lumen tur a ni''an ti a. Lumen tur a ni tih puan a nih hnuchuan Sikul naupang chu an in hawr khawm a,Class IX zirlai F.Chalngenga,A.Zohmangaiha,Rothangzuala ten an ho va,lehkha-ah thu an ziak a.An lehkha ziah chu sikulpuikawn leh Chanmari inar kawng sir hmun rem changlaiah an tar a.Lehkha-ah chuan MI HUAISEN Capt LALHLEIA A FAM TA;FAM DAIRIAL CHANG TAWH MAHLA,ZOFATE THINLUNGAH I NUNG RENG;Capt LALHLEI KAN NGAISANG A CHE;MIZO HERO PASSED AWAY;DIE BUT NOT FORGOTTEN tih leh thu dang tam tak an ziak a.Lehkha tar chu duhtawk lovin lumennaa tel threuh turin an inchah a. Zan Dr 6:00 atranga Zing Dar 5:00 Khawlai lenchhuah phalloh(CURFEW)a ni a.Curfew tan tlai dar 6:00 hmain nula tlangval thrahnem tak Pu Thangzika chenna inah chuan an khat tlat hman a ni.Vai Sipaiin hmun danga kal phal loin an duty hnan nghal a,In thiar duh pawh inthiar an phal lo a.Zan Dar 10:00 velah Brig T Sailo arawn kal a,''Mipui inhiar duhte hi in thiar tir rawh u,''a tia chuta trang chuan zalen deuhin an in thiar thei chauh a ni.Lalhleia ruang chu a duh duh en theih turin an dah a,Veng hrang hranga nula leh tlangval,nuleh pa,pitar leh putar te chuan Lalhleia ruang enturin Pu Thangzika chennainan pan a.Lalhleiaruangen chu an in zul zut zut mai a ni.Mizo tlangvalzawnglai thi tawh zingah Lalhleia tluka mite mittui ti tlahnem anawmlo ani. Lalhleia ruang entu zinga pakhat Pu Lallianzuala sailo(Upper Republic) chuan,"TLANGVALHUAISEN Capt LALHLEI,I NGAIHSAN AWMIN I VA HAN ZAHAWM TAK EM,I TAWRHNA HI ZORAMIN A THEIHNGHILH TAWH NGAI LOVANG.TAWLHLOHPUAN NGEI HIAN KA HAN TUAM ANG CHE AW,''tia chhamin tawlhloh puanin a tuam a.Puana rawn tuamtu leh Pangpar rawn dahtu te chu an mittui a tla a,March ni 8 1975chuan Lalhleia vuinaa tel ve turin Aizawl veng hrang hranga nula leh tlangval,nu leh pa,pitar leh putar ten Pu Thangzika chenna chu an pan khawm a.Nula tlangval te chuan pawndum an keng a.A lumen zan leh vui liam anih ni hi Aizawla mitthi awm tawh zawng zawngah chuan,veng hrang hrang atranga nula leh tlangval tel tamna ber ala ni.Tumahin PARTY zawngin an ngaihtuah lova, nula leh tlangvalte chuan LALHLEIA thlahna tel ve ngei an tum a,an in sul zut zut a ni. March ni 7 1975 niin Rengliana Lalhleia sunna hla 'Awmlai leng si lo''tih a phuah a,a thluk a siam nghal a.Rengliana hla phuahchu Lalhleia vuina a sak an dih avangin Saizikpuii Sailo leh mi threnkhat ten an zir a,a phuahtu Rengliana'n a zirtir a.March Ni 8,'75 nia Lalhleia vuina programme hmannaah Saizikpuii Sailo leh a thrian ten Lalhleia sunna hla chu an sa a,Rengliana'n tring trang a perh a, "AWM LAI LENG SI LO KEI KA TUAR ZO DAWN LO A FAM TA E ZORAM MIHRANG PASALTHA CHU.. tiin ruahthamloh hla chu an han thlawh ta mai a,a hla thuin a zir bak ah an zai thiamin an hla sak thu leh boruak(mood)ah an cheng bawk a. 'CHHINGMIT LUAITHLI NULLO RENG AN AWM NEM MAW! tih ansak lai chuan anbiang ah mittui a rawn luang a,zai chungin an mittui an hru a.An zai ri leh chezia chuan ngaithlatu mipui pungkhawm chu a vel a,mittui an hru sup sup mai,tam tak chu a ri in an trap chhuak hlawm. Vuiina inkhawm zawh a nih chuan Khatla thlanmual panpui a ni a,veng hrang hrang nula leh tlangval te chuan puan dum sinin pasalthra,mihuaisen Lalhleia chu ui em em chungin Khatla thlanmualah thlah liam a ni ta a ni. UPA IN'Lal ropui leh Pasalthra huisen bikte an thih zan chuan,Arte pawh in ansun ve a,an khuang ngai reng renglo anlo ti thrin a.Lalhleia thih zan pawh hian Arte pawhin an sun ve a niang chu!!Aizawl khawpui chhungah Ar a khuang miahlo niin an sawi.(source:MIHUAISEN LALHLEIA by C Zama)

Tuesday, 16 February 2016

Short Story : Chhingpuii tiin ka au zel dawn

"Chhingpui " TIIN KA AU ZEL DAWN
(Shortstory)

Thenkhat in a kakpui an tih țhin HSLC ka pass ve a ni tih All India Radio Station Aizawl hla thlan atanga an rawn puan tuk 1998 kum kha mi ni tak khan u neih a ka neih Uchhingpuii chu min minlawmpui tu, kut thing a chibai min buk hmasa ber  tu a ni.
Ni e, keini KTP a in hmang țan tir tan khan U Chhingpuii kha a hlu em a ni. Ka la hriat reng chu KTP member ah ka in pe a, Uchhingpuii chuan ka kut a min vawn pah in " Zaninah Inkhawm nghal tur aw" a ti sap a. Min nuih seih lai kha.
Dik tak chuan tleirawl rual ho in kan lo hisap ruk, awmkhawm nikhua a a hming lama kan in ta neih siak țhin kha a ni a. Dawt pawh sawi se a ni sawi a nih chuan kan awih vek tho awm e. Kham kar vau vul a vul nula tam tak zingah nula hleitling tak tak, rimtui tak tak an tam mai. Tawitlang hnuai nula zingah kei ka ni in ti  officer nupui nih tum a bei ngar ngar te, țhenkhat lah Sawrkar hnathawk fanu in ti ngat a hming chhal an awm lai hian kan tana langsar tak chu Uchhingpuii tho tho kha a ni zel.
Lungah hian lung sam kan tih țhin hi a țo in a zam luk țhin a. Chungkarah chuan violet pangpar hi a awm, a par ve a. A langsar em em a. Lungsam tam tak karah pawh violet pangpar chu  hmuh hmasak ber a ni tiin William Wordsword-a chuan a Lucy i chu lungsam kara violet pangpar ang hial a sawiin, A VIOLET BY A MOSSY STONE a ti hial a nih kha. Wordsword-a Lucy aiin kan Uchhingpuii kan hmuh dan hi a nep chuang lo.
Hmunțha khua ti nuamtu, Kohhran ti nuamtu a ni chiang a lawm. Nula dang te aia a hnar ngul a fuh thu kan hre bik silo. Heti tak mai a kan rilru a luah hi a mak ngawt mai.
Zankhat chu ka mumangah ka hmu pek a lawm maw le... Arsi kan lo chhiar dun a, thli a thaw vuk vuk a. Zan thim muk hnuaiah chuan a de pe tuarh mai si a. Chutia kut insuih a Arsi kan chhiar dun lai chuan siruk awmna zawn kan chhiar thleng a. Uchhingpuii chu a thlawk ta a. Siruk min laksak tum chuan... Arsi zingah a han chho ta daih mai a. Ka au vak vak. Ka tap ta hial mai a. Ka tap chhuak a. Ka harh ta zawk mai kha a nia. Ka mumang hi tumah ka hrilh ngam lova. Ka rilru ah erawh engtikah emaw amah ngei ka la hrilh ang ka ti țhin.
KTP ah chuan hlazir te, hnatlan te hi kan chak ber țhin a ni a. Chu pawh U Chhingpuii vang a ni ka ti lo theilo.Zingkar hnatlang a awmin min kai tho va, ka kutah min chelh a, thawh loh a va har țhin em....
Pathianni tlai ah țhiante nen Thlanmual ah len tum a kan in hawr laiin a fellowship tur kal chuan kan lam a rawn pan a. Ral ațangin min rawn nuih sen sen a. A hma zan lawk a ka mumang ka hre chhuak nghal a. Ka lungphu a rang sawt a. Ka puak keh thei tak ngial dawn in ka in hre hial a ni. Fellowship turin min sawm dawn lo mahse i bulah ka lo kal ve tia dil ngawih ngawih ka chak zawk hial a ni.
Kan vai chuan tlai fellowship turin min hruai leh ta nge nge a nih kha. A lo lan chuan Kohhran hi kan hlat thei mawlh lo a ni.
Aizawlah class 11 zawm turin ka liam ta a. Kan khua ka ngai a, ka chhungte ka ngai a. Ka zep lo. Uchhingpuii pawh ka ngai a, ka ngai em em a ni. Aizawl nun chu a lo danglam nasa mai si a. Nula te lah chu keini tleirawl mit ah chuan nalh lo hi an awm lo. Govt Higher Secondary School ah ka lut a. Zarkawt thlenga nitin kal takah chuan nula chhe lo tak tak hi kan hmu nitin țhin a. Mahse mak deuh chu uchhingpuii tluk tur ka hmu chuang reng reng lo nia.
Aizawl ațanga Țawizo a Bial KTP conference hmang tura ka haw vang vang te, Khawbel leh Hualtu Bial KTP half yearly Meet hmang tura ka haw vang vang thinna chhan te ka ngaihtuah a. Uchhingpuii vang vek ni berin ka hria. Mobile phone ala awm lova, kutziak a lehkha in thawn hunlai kha a nia. Uchhingpuii chuan KTP Conference leh Meet programme hi min rawn thawn țhin. Ka mumang pawh hrilh ngam lo val khan ka chhang let rang viau va.
" KTP lam te in tluang maw?? Lo haw ka chak tawh lutuk..... " tih  bakin ka chhang ngam lo țhin a nih kha.

KTP ti mawitu, member hla leh Tleirawl ngaihsaktu kha Hmuntha Kohhran hian a nei leh a ngem aw ka ti vawng vawng țhin. 
Ka bengah hian U chhingpuii pasal neih dar ri ni ngei tur hi a ri vawl vawl țhin a. Ka beng kiau hlek pawh hi a pasal neih dar ri ni mai dawn te hian ka hre fo țhin.
Kan nel phak a a in phah hnuai thiam ve hrim hrim nge min ngaina ve hrim hrim tih hriatchhuah tuma beih hi ka sim tawh a. Ka hlawhtling dawn chuang pawn ka hre lo.

Thingdelh loh lung delh loh na na na chu kan lo țhang lian chhova... College hial kan lo kal ve ta a. Krismas urlawk zan a ni a. Lenkhawm țhulh ngai hauh lo țhin Uchhingpuii kha lenkhawmna ah ka hmu mai lova. Kumin Christmas chu kan hmang ho leh ang chu tia hisap ru chunga Aizawl atanga haw ka ni a. Ka hmuh tak loh ah chuan ka perfume hawn, ka pek tur chu hum lum vat vat chungin a rukin an in lam ka pan ta a. An in chu a lo reh țhiap mai a, current erawh a lo eng phet phet thung a. Kawngka ka kik a. Min chhawn mai lova. Ka hnung lam ațangin ka mit hup a ni ta. Tu dang an ni lo. Ka Idol ngei chu a ni. Ka motor rui luhai a dam. Ka pick up chuanna mawng sil a dam. 
" Tlangval tak tak i ni ta" a ti a. Kan in chibai a. A ruk a ka hum perfume chu chibai pah in ka pe ta a. " Tlangval i ni tawh bawk a. Min U tawh suh" a ti a. Chhingpui ka ti nghal a. Kan nui dun ta bawk bawk a.

Kum a lo thar a. Aizawl lam ah zirna belin kan awm leh a. Vairamah te hun tam zawk ka hmang ta a. Christmas pawh mahni khua ah ka hmang thei ta aw zawng lo mai a. Ka rilru erawh Hmunțha ah a cham tlat a. Chhingpuii te nena kan lenkhawm lai te, Hla kan rem lai te, Kumthara talh tur sial chaw kan zawn ho lai te, Masi thing tur kan phurh ho lai te ka ngaihtuah a. Ka mittui a lo sur zung zung a. Ka beng a kiu leh ta. Hei zet chu Chhingpuii pasal neih dar a ni tawh ngei ang tiin ka phun ru sep sep a.
Vai Dakpu in lehkhathawn min rawn pek zingah ka pa lehkha min thawnna, Ka țhianpa Maawma lehkha min thawn te bak a lo thleng lo. Beisei a bo ta. Ka pa lehkha tawn ka chhiar zova, Thianpa lehkhathawn ka chhiar leh a. Țhianpa chuan, " Sawmte..... Chhingpuii kha...........a sin..."
tiin....
Delhi khawpui khawk rum rum a țah ka van chak tak em.

Aizawlah ka haw,zirna ka chhun zawm leh.Kum tam a vei leh ta.  Hei hi ka ngaihtuah fo țhin. KTP hian Chhingpuii ang hi kan nei leh a ngem? Min ngaizawng hial emaw tih tur khawp a tleirawl zak zum te tana KTP kan belh theihna tura in phah hniam thei Chhingpuii ang kha lo herchhuak leh tak mawle....
A ni ang an pian leh hma chuan CHHINGPUI TIIN KA AU ZEL DAWN


Saturday, 16 January 2016

Rev. Liangkhaia Chanchin

Liangkhaia(1884-1979) hi Mizo ziakmi, berampu, hla phuahthiam, Mizo lehkha thiam hmasa berte zinga mi leh Mizo ṭțawnga Pathian Lehkhabu Thianghlim lehlin kawnga sulsutu, mi ṭțangkai ber pakhat a ni.
Hun hmasa
Liangkhaia hi Saihum khuaah kum 1884-ah a lo piang a, a laiah hming chu Hrangchina a ni. Mahni tawka hmasawn tum leh tumruh tak anih avangin zirtirtu mumal pawh nei lovin lehkha a zir ve a. Kum1908-a Lawr ekzam chu a bei ve tawp a, a vanneiha siamin pakhatna a ni a. Zosapte’n an hmelhriat a, Tirhkoh hna zir tura an sawm avangin kum 1910 atangin Aizawl-ah Tirhkoh hna a zir ta a. Kum 1913-ah Cherra lamah a zir zawm zel a, kum 1916 aṭțanginTirhkoh hna a thawk ṭțan a, kum 1921-ah Berampu atan nemngheh ani ta a ni.Liangkhaia hian Pathian rawngbawla a hun pum a hman chhungin Mizo hnam tan thil ṭțha a hnutchhiah hnem hle a. Mizoram dung leh vang fanga mi chi tin chi tang bepawp leh kawm reng a nih avangin a thil ziakte hi a rinawm tawk a, mi thil chhinchhiah thei mi bik a lo ni hlauh bawk nen. A hriatrengna a fimin a ziakin a chhinchhiah ṭțha thlap zel bawk a, he blogah hi chuan a tha lo thawh dan a ṭțhen azar chauh kan tarlang dawn a ni.
Hla
Mizo hla leh a nun inthlun zawm dan hi tarlang hmasa ber ila. Kum 1908 khan Puma Zai a paw chhuak a. An lal Lalzika chuan a lo duh hle a. Sialin a ai ta hial a. Zoram dung leh vangah a lo darh ta a ni. Hnam hla an ti mai a, a thang zel a. Thlanglam Zai an ti zui ta hial a ni. A paw chhuaktu hi hla lama tui leh hla pawh phuah chho zui ta zel a nih avangin Puma zai bikah pawh hian hla pahnih khat chu a thawh ve ngeiin a rinawm. Mahse, a hla phuah ṭțhenkhat hi amah ngei pawhin a phuah angin a chhâl duh lem lo.
Lehlin leh phuah
Kum 1913 aṭangin Kristian hla lehlin leh phuah a ṭțan a.Hla hi 20 chuang a phuah a, 20 chuang fê letling bawk.Kristian Hla Bu ah hian a hla phuah leh lehlinte hi 31 a chuang ṭțhin a. Mizo zingah chuan hla nghah ber a ni. Tuna Kristian Hla Bu tharah hian a hla 30 a la chuang ta zel a. Mizo Kristian hla siamtute zingah chuan hmahruaitu pawimawh tak a ni. Hla hi a nei reng emaw tih theih mai turin a lehkha ziak dang dangah pawh hla chang a telh chamchi a, a ṭțhian ṭțhate an thihin hlain a sun ṭțhin bawk. Mizo hnam chanchin leh nunphung ziaka dahin a lo vawng ṭțha khiau hi a hlu hle a. Mizo Sakhua a ṭțobul aṭțanga chhuiin, a kawngkal kimchang takin a ziak a, tun thlengin zirlaite leh hnam tan ro a tling. Mizo mi leh thil hmingthangte leh Mizo Sakhua leh Mizo Awmdan Hlui te hi Mizo hnam nunphung a tarlanna lehkhabu a ni a. Mizorama Harhna Thu pawh hian Pathian thua harhna lam hawi mah se, hnam ziarang leh rilru puthmang chu a pho chhuak ṭha hle a ni.

Lehkhaziak
Liangkhaia hian kum 1911 vel aṭțangin lehkha a ziak ṭțan a.Kristian Tlangau, kum 1911,Pawltlâk thla chhuaka a thuziak kha vantlang hriata a lehkha ziak theh darh hmasak ber niin a lang.Mizo leh Vai Chanchinbu leh Kristian Tlangau-ah ringawt pawh a thuziak hi a chuang hnem hle. Lehkhabu a ziak zinga mi hriat hlawh ber mai chu Mizo Chanchin Part I & II hi a ni awm e. Kum 1926-a a ziak, kum 1938-a a bua chhut chhuah, Mizo hnam chanchin chiang tawk taka ziahna lehkhabu ṭțha tak a ni. Mizo hunhlui-chanchin a ziak rual hian Mizo hla hlui tam tak a khawn khawm a. Chu’ng hla hluite chu eng’emaw zat a lehkhabua thil bul chhut nan a hmang ṭțhin a ni.

Hla hlui khawn
Liangkhaia hian a hranpa ngatin Mizo hla hlui a thiante nena an fawmkhawmZoram Kan Lo Luh Hma Pawi Rama Kan La Awm Lai Leh ZoramLuh Tirh Vela Chhuak Ṭțante tiin lehkhabu thelep, phek 38-a chhah chu kum 1925 vel khan chhuah a ni a. He buthelepah hian Chai hla chi hrang hrang, Hlado, Zaileh hla hrang hrang a chuang a. Hla mal, hla chang 226 lai a chuang a ni. Kohhran thikthu chhiat lai a ni a, Pastor tan chuti ang hla han chhut chu a remchan loh avangin a hming erawh chu ziah lan a ni lo va. Mizo Chanchin bua hla chuang leh he hla bua mi hi a inan deuh vek avang leh hetiang hlate a lakkhawm thu sawi thei an awm a vangin Liangkhaia sulhnu chu a nih ngei a rinawm.

Pipute thu hlaril vawn ṭțhat Mizo pi pute’n ṭțawngkaa an inhlan chhawn thu leh hla chi hrang hrang ziaka lo vawng tha hmasatu niin Mizo thuhlaril tihhausak leh thil hlui vawn ṭțhat kawngah pawh hmahruaitua nih avangin thil a zir nasa hle a. Mizo pa thil chhut dan Arsi Chanchin a ziak atang hian a langchiang hle a ni. Chubakah mite khawhawi tizau thei tur lehkhabu chi hrang hrang aletling a, amahin a ziak bawk a. A lehkhabu ziak leh lehlin hi 30 vel a tling a, thuziak kawngah chuan hma a lo la zau hle a ni.Baibul lehlin Kum 1947 khan Kohhranho Inkhawmpui chuan lehkhabu ziak leh lehlin hna thawk turin a ruat a. Baibul lehlin hna a thawk nghal a. Kum hnih chhungin Baibula mi- Joba, Thuhriltu, Hla Thlankhawm, Jeremia Ṭah Hla, Daniala, Ezekiela, Zakaria, Zephania, Hagaia, Habakuka, Malakia, a vaiin bu 12 a letling chhuak hman a ni. Heng a Baibul lehlin atang pawh hian thu leh hla thiam leh tui kawp anih zia a lang chiang viau mai a. Mizo tawng a thiam tha tawk ani tih chu thil engkim Mizo tawnga a dahtheih dan hian a lanchiantirhle a ni.Thuziak, Hla phuah, Lehkhabu lehlin, lehkhabu ziak, Hrilhfiahna buatsaih, Rimawi leh a kaihhnawih lama a inhmanna bakah, Sap ṭțawngin thu a ziak nuala. Chubakah, fim taka thlirna thuziak a nei nual bawk. Hla thu tih te, Mizo hla tih leh Thuhlaril bik khawih thil a ziak aṭațang hian midangte kutchhuak pawh a lo zir nasat dan a lang bawk. Hetianga thil chi hrang hrang- Pathian thu, Hnam hunhlui-chanchin, Hnamzia, Arsi chanchin, zirthiamna thil, rimawi, Berampu leh thuhriltu, Ziakmi leh thuhlaril lama a kutchhuakte hi hlutsakin Mizo Academy of Letters chuan kum 1979 khan Academy Award a lo hlan a. He chawimawina hlu tak hi Mizo zinga dawng hmasa ber a ni.Kum 1979 khan a boral ta a ni.

Hmuntha khaw chanchin

HMUNTHA KHAW CHANCHIN - Lalsawmliana Hauhnar Hmuntha khaw chanchin hi ziak a chhiar tur a tam lo hle a. Kan tlin tawk a zau a...